بی‌برنامگی در کشت محصولات، کشاورزان را در اغلب اوقات در شرایط ضرر قرار داده تا کشاورزی را تبدیل به یک شغل پرریسک کند، به‌طوریکه یکسال محصول روی دست کشاورز می‌ماند و سال دیگر انقدر کم کشت و عرضه می‌شود که قیمت آن در بازار جهش می‌یابد اما حالا مسوولان، کشت قراردادی را راهکار این نوع مشکلات می‌دانند.
کمال آنلاین / بی‌برنامگی در کشت محصولات، کشاورزان را در اغلب اوقات در شرایط ضرر قرار داده تا کشاورزی را تبدیل به یک شغل پرریسک کند، به‌طوریکه یکسال محصول روی دست کشاورز می‌ماند و سال دیگر انقدر کم کشت و عرضه می‌شود که قیمت آن در بازار جهش می‌یابد اما حالا مسوولان، کشت قراردادی را راهکار این نوع مشکلات می‌دانند.
یکسال محصول روی دست کشاورز می‌ماند و سال دیگر آنقدر کم کشت و عرضه می‌شود که قیمت آن در بازار جهشی می‌یابد. مسوولان، کشت قراردادی را راهکار این نوع مشکلات می‌دانند.
کارشناسان بر این باورند با توجه به اینکه در حال حاضر ۸۶ درصدی کشاورزی کشور خرده مالکی و تک محصول است، اجرای کشت قراردادی بدون توجه به این واقعیت حاکم بر بخش کشاورزی کشور، زیان برای کشاورز و تهدید برای امنیت غذای کشور را به دنبال خواهد داشت.
وزارت جهاد کشاورزی یکی از راهکارهای حل این مشکل را کشاورزی قراردادی می‌داند. جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهادکشاورزی از همان ابتدای آغاز به کار خود همواره کشاورزی قراردادی را محوری‌ترین کار این وزارتخانه در دولت سیزدهم معرفی کرد و اظهار داشت: عزت و اقتدار کشاورزان در گرو اجرای کشاورزی قراردادی است.
شایگان ادیبی مجری طرح برنج وزارت جهاد کشاورزی افزود: همه ساله در زمان اوج برداشت برنج، شاهد کاهش قیمت آن و هرچه از زمان عرضه به بازار بیشتر می‌شود، قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
مجری طرح برنج وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: رویکرد وزارت جهاد کشاورزی برای کنترل قیمت‌ها، کشت قراردادی برنج است تا دست واسطه‌ها قطع شده و از کشاورزان حمایت شود و ذخایر استراتژیک کشور از برنج با کیفیت داخلی تکمیل شود.
وی با بیان اینکه شرکت خدمات حمایتی با تامین نهاده‌های لازم و کودهای شیمیایی، از کشاورزان حمایت می‌کند، تصریح کرد: مازندران جز استان‌هایی است که شرایط خوبی برای تولید برنج دارد و پرچم استان مازندران در تولید این محصول استراتژیک برافراشته است.
ادیبی با بیان اینکه مازندران استان اول کشور در کشت‌های بهاره است که برنج غذای ۲۵ میلیون ایرانی را تامین می‌کند، گفت: باید از ظرفیت‌های موجود برای پایداری برنج در کشور و مازندران استفاده شود.
مجری طرح برنج وزارت جهاد کشاورزی اضافه کرد: مهمترین سیاست وزارت جهاد کشاورزی اجرای کشت قراردادی گندم و برنج است که باید گام‌های جدی تری برای این دو محصول برداریم.
وی بیان کرد: کشاورزانی که اقدام به کشت قراردادی برنج کنند برای انجام کشت مجدد و پرورش رتون، نهاده‌های مورد نیاز از محل طرح افزایش تولید برنج در اختیارشان قرار می‌گیرد.
ادیبی با بیان اینکه مازندران استان تاثیرگذار در تولید محصولات اساسی کشاورزی است، گفت: به دنبال تامین نیاز برنج کشور از تولیدات داخلی هستیم تا ذائقه مردم به برنج‌های خارجی تغییر نکند.
وی تصریح کرد: با توجه به تخلیه عناصر اصلی و تاثیرگذار در تولید برنج و تخلیه عناصر فسفر و پتاس خاک‌های شالیزار استان مازندران و فراهم شدن کودهای مورد نیاز، ضرورت دارد همکاران نسبت به صدور حواله کودهای شیمیایی پایه برای زراعت برنج به صورت یکجا و توصیه مصرف آن بر اساس دستورالعملی که اخیراً ابلاغ شده، اقدام کنند.
کشت قراردادی راهگشای مشکلات کشاورزان
دکتر سید اسماعیل یزدان پناه مدیرعامل مرکز بین المللی تجارت وپایانه برنج ایران افزود: با وجود آنکه همه ساله مازاد یا کاهش تولید محصولات کشاورزی مشکلات متعددی را برای تنظیم بازار ایجاد می‌کند، ولی اجرای کشت قراردادی راهگشای این مشکلات خواهد بود.
وی با بیان اینکه با کشت قراردادی می‌توان دست دلالان را از بازار محصولات کشاورزی قطع نمود، ادامه داد: در کشت قراردادی نیز امکان ورود دلالان وجود ندارد، چراکه این پروسه توسط کارشناسان نظارت می‌شود.
وی اشاره کرد : وقتی نهاده در کشور دست یک عده خاص است پس کشاورز باید نهاده با کیفیت پایین را به چندین برابر قیمت جهانی خریداری کند که اگر کشاورزی قراردادی رونق گیرد سرمایه‌گذار و صاحب صنعت به دنبال تأمین نهاده باکیفیت با قیمت مناسبی در داخل و خارج از کشور بوده و دست دلال نیز کوتاه می‌شود.
وی، افزایش بهره‌وری و حمایت از کشاورزان را از مهمترین اهداف اجرای طرح کشت قراردادی عنوان کرده و افزود: علمی کردن کشاورزی با استفاده از ظرفیت نظام مهندسی کشاورزی از طریق ارائه نکات فنی و افزایش میزان تناژ برداشت و تولید از دیگر اهدافی است که در کنار ساماندهی تولید محصولات کشاورزی در این طرح دنبال می‌شود
نائب رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران به ارائه خدمت دیگری از مرکز بین المللی تجارت و پایانه صادرات برنج ایران اشاره کرده و افزود: ما در حال طراحی یک اقدام ویژه برای بهینه کردن مراحل مختلف تولید برنج هستیم. بر اساس این طرح، قرارداری را با جهاد کشاورزی استان خواهیم داشت تا خدمات مشاوره ای برای شالیکاران داشته باشیم.
وی در ادامه گفت: سال گذشته ما این طرح را در بعضی از زمین ها اجرا کردیم. همانطور که می دانید در سال زراعی گذشته در ارتباط با تولید برنج طارم با ۲۰درصد کسر محصول مواجه بوده ایم. ولی در آن زمین هایی که حدوداً ۱۳۰ هکتار بود و روش های مهندسی را در آن اجرا کردیم نه تنها کسر محصول نداشته ایم، بلکه بین ۲۰ تا ۳۰ درصد هم افزایش تولید را شاهد بودیم که در مجموع هم کمیت وهم کیفیت محصول تولید شده مطلوب بود
اجرای کشاورزی قراردادی برنج در مازندران
حسن عنایتی کلیجی رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران از اجرای کشاورزی قراردادی برنج در مازندران خبر داد و گفت: ۲۵ هزار هکتار به استان ابلاغ شده که در ۱۵ شهرستان اجرا می‌شود و تاکنون ۷۰۰ تن بذر نیز توزیع شده است.
او می‌گوید: ۲۲۶ تن بذر برای اجرای کشت قراردادی تاکنون در اختیار تعاون روستایی قرار گرفته که بین کشاورزان متقاضی اجرای کشت قراردادی توزیع خواهد شد.
به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با توزیع برنج در استان، قیمت برنج به تعادل نسبی رسیده است.
عنایتی می‌گوید:با توجه به نامگذاری شعار سال، وظیفه سنگینی بر عهده سازمان جهاد کشاورزی گذاشته شده و باید تلاش کنیم کشاورزی استان را علمی و دانش بنیان کنیم و برای رسیدن به کشاورزی توسعه یافته باید کشاورزی را علمی و دقیق اجرایی کنیم.
امیر میران آملی رئیس کمیسیون تخصصی کشاورزی اتاق بازرگانی مازندران با اشاره به رتبه نخست استان در تولید مرکبات، کیوی و برنج، مشکل اصلی تولید کنندگان این محصولات را در صادرات عنوان و اظهار کرد: براساس تجربیات سال‌های گذشته، نیازمند همت همه‌جانبه بخش خصوصی و دولتی و استفاده از ابزاری مانند شورای گفتگوی استانی و ملی برای حل موانع هستیم.
امیر میران آملی باتوجه به تاکیدی که وزارت جهاد کشاورزی بر کشت قراردادی و تولید محصولات سالم صادراتی دارد، گفت: اگر چه دغدغه‌ها و مشکلات بخش صادرات در مازندران بالاست اما مزیتی که این استان در صادرات دارد را در کمتر استانی از کشور سراغ داریم.
او با بیان اینکه صادرکنندگان باید در کشت قراردادی وارد عمل بشوند، افزود: به دلیل حضور کمرنگ آنها در این زمینه، دولت و حاکمیت وارد شده است تا هم به تولیدکننده و هم صادرکننده در آن نفع ببرند.
میران آملی تصریح کرد: در کشت قراردادی، دولت با بخش خصوصی براساس نیازهای داخلی قرارداد می‌بندند و هدف آن نیز تولید محصول باکیفیت، سالم و باقابلیت صادراتی، همچنین افزایش بهره‌وری در واحد سطح است.
کشت قراردادی چیست؟
شاید بهترین تعریف برای کشت قراردادی یا کشاورزی قراردادی را سازمان جهانی غذا و کشاورزی (FAO) ارائه کرده باشد. بر اساس تعریف این سازمان: " کشاورزی قراردادی، یک نوع سیستم تولید در کشاورزی است که مطابق توافقی بین خریدار و کشاورز انجام شود و در قرارداد شرایط تولید و بازاریابی محصول ذکر می‌شود". البته در دنیا، کشاورزی قراردادی تعاریف مختلفی دارد اما تمام آنها تقریبا منطبق با تعریف FAO هستند.
منافع کشت قراردادی چیست؟
کشت قراردادی، قرارداد مبتنی بر تولید است، به عبارت دیگر بر اساس قراردادی بین خریدار و کشاورز تولید محصول انجام می‌شود. در این نوع سیستم تولید خریدار که معمولا شرکت‌ها و صنایع غذایی هستند، موظف به تعیین بهترین الگوی کشت، تامین نهاده‌های تولید با قیمت مناسب، آموزش کشاورزان و بازاریابی هستند و کشاورزان فارق از دیگر دغدغه‌ها تنها باید تمرکز خود را بر برنامه‌ریزی برای کشت محصول با بالاترین کیفیت و حداقل بودجه بگذارند. نتایج آن نیز کاهش ریسک تولید و بازار و ثبات درآمد برای کشاورز و سود برای خریدار است.
عمده نگرانی کشاورزان و تولیدکنندگان از سال‌های گذشته نبودن خریدار و فاسد شدن محصولاتشان بود که مجبور می‌شدند به قیمت‌های نازل که حتی هزینه تولیدشان را در نمی‌آورد محصول خود را بفروشند.
کشاورزی قراردادی در کشور ما نوپاست و تجربه قبلی در این زمینه وجود ندارد اما بررسی آن در کشورهای دیگر نشان می‌دهد که موفقیت‌هایی را برای کشاورزان به وجود آورده است.
* سود کشاورزان در کشاورزی قراردادی ۵۰ درصد بیشتر می‌شود
بر اساس گزارش سازمان جهانی غذا و کشاورزی (FAO) در حال حاضر کشاورزی قراردادی در بسیاری از کشورها اجرا می‌شود و موفقیت‌هایی هم در پی داشته است، کشور هندوستان از پیشتازان این نوع کشت است که در طول سال‌ها با آزمون و خطا نوع قراردادهای خودشان را اصلاح کرده که نفع کشاورز و شرکت طرف قرارداد در آن تامین شود.
اجرای کشت قراردادی برای کشور، مثبت یا منفی؟
در حال حاضر کشاورزی در کشور ما وابستگی زیادی به یارانه دارد. تحقیقات نشان می‌دهد در کشاورزی تولید یارانه‌ای با بازارمحور بودن محصول رابطه عکس دارد به این معنی که، هر چقدر میزان دریافت یارانه بیشتر باشد تولیدات کمتر بازار محور خواهد شد. این ضعف تبدیل به یکی از بزرگترین دلایل زیان در بخش تولید کشاورزی و توسعه صادرات هدفمند و پایدار محصولات کشاورزی در کشور شده است.
پس کشت قراردادی علاوه بر تمام نتایج مثبتی که برای آن برشمرده شده، می‌تواند راهی برای گذر کشاورزی کشور ما از یک فعالیت یارانه‌ای و زیان‌ده به یک فعالیت سودمند باشد.
کارشناسان بر این باورند؛ هر چند کشت قراردادی می‌تواند برای کشاورزی کشور که اکنون به شکل سنتی اداره می‌شود، با نتایج مثبتی همراه باشد، اما این نتایج مثبت برای تمام کشاورزان نخواهد بود، به ویژه کشاورزان خرد و تک محصول، مگر اینکه برای تجمیع کشاورزان خرد تدبیری اندیشه شود.
به عبارت دیگر، در صورتی عدم تجمیع کشاورزان خرد، کشاورزی قراردادی نه تنها برای آنها دغدغه معیشت را حل نخواهد کرد، بلکه به اقتصادشان آسیب بیشتری می‌رساند.
بنابراین به نظر می‌رسد، ضرورت داشته باشد ضمن تدوین و اجرای روش‌های تشویقی برای پیاده‌سازی الگوی کشت مطابق با آمایش سرزمین، حمایت‌های لازم برای تأمین غذای مردم یعنی دسترسی اقتصادی، فیزیکی و غذای سالم در کنار توسعه کشاورزی قراردادی دیده شود.
نکته قابل توجه در مدیریت بازار محصولات کشاورزی و غذایی این است که فقط کشاورزی قراردادی نیست که می‌تواند در بازار ثبات نسبی را برقرار کند. بلکه ضرورت دارد سیاست‌های دیگر بخش‌های کشاورزی و نیز سیاست‌های کلان اقتصادی یعنی سیاست‌های تجاری، پولی، بانکی، ارزی و سیاسی کشور هماهنگ و در راستای تعادل‌بخشی نسبی به بازار محصولات کشاورزی باشد، نه در تناقض با یکدیگر.
از طرف دیگر شرایط و ساختار اقتصادی، اقلیمی و سیاسی کشور به گونه‌ای است که شوک‌های فراوانی تعادل نسبی بازار محصولات کشاورزی و غذایی را بر هم می‌زند و ضرورت دارد مدیریت این شوک‌ها در هر سه مرحله پیشگیری، درمان و آینده‌نگری در نقشه راه توسعه پایدار کشاورزی دیده شود.
تا زمانی که بخش کشاورزی ایران نقشه راه و الگوی سیستمی برای توسعه پایدار نداشته باشد، حرف از توسعه کشاورزی قراردادی فقط یک شعار زیباست که از «در کمد» تقلا می‌کند جلوتر از بقیه دیده شود و همانند سایر مفاهیم علمی اجرا شده در ایران مانند تعاونی، مورد ظلم واقع شود./علیرضا عزیزکمالی