آوای کمال / ساقه‌های برنج که روزگاری نان‌آور خانه‌های زیادی بود به‌واسطه تغییر کاربری شالیزارها، افزایش هزینه تولید و نهاده‌ها و همچنین واردات بی‌رویه خمیده شده است تا برنج‌کاران چشم‌انتظار حمایت باشند. در فراز و نشیب سختی‌های تولید، حمایت از شالی‌کاران ضرورتی انکارناپذیر است. معیشت بسیاری از اهالی استان‌های شمالی ازجمله مازندران و گیلان سرسبز از دیرباز با برنج پیوند خورده است. امواج طلایی خوشه‌های برنج، برای چشم‌ها منظری فراموش نشدنی می‌آفریند و عطر دل‌انگیز شالیزارها در دامن نسیم و بوی خوش برنج طبخ شده که از پنجره خانه‌ها به بیرون درز می‌کند در خاطرات گیلانی‌ها تا همیشه ماندگار است. البته قامت خمیده بسیاری از مردان و زنان سالخورده این دیار نیز راوی حکایت ساعت‌های متمادی کار کردن در گل‌ولای شالیزارهاست و چشم‌های پدرانِ سپیدمو همواره دل‌نگران به بار نشستن برنجی است که ریشه در رنج دارد. شالیزارها، شالی‌کوبی‌ها، مراکز فروش ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی، تعمیرگاه ماشین‌های مربوط به شالی‌کاری، فروشگاه‌های سموم ضدآفات و کود ازجمله فعالیت‌های اقتصادی هستند که رونق آنها وابسته به شالی‌کاری است. در اهمیت مقوله برنج در مازندران تردیدی وجود ندارد، همان‌گونه که دشواری‌های فراوان کاشت، داشت و برداشت آن و حضور رو به رشد برنج‌های خارجی بر کسی پوشیده نیست. برنج، محصولی استراتژیک است که حمایت از تولید آن ازجمله مواردی است که باید مورد توجه مسئولان امر در مازندران و کشور قرار گیرد. از یاد نباید برد در زمانی‌که مشکلات اقتصادی بیش از همیشه قد علم کرده‌اند و چرخاندن چرخ تولید به‌سختی امکان‌پذیر است، نمی‌توان کشاورزان را به حال خویش رها کرد تا با مشکلات این عرصه حساس، دست‌وپنجه نرم کنند. برنج، محصولی استراتژیک بوده که حمایت از تولید آن ازجمله مواردی است که باید مورد توجه مسئولان امر در مازندران و کشور قرار گیرد. مدیریت منابع آب، حمایت از تولید، آموزش مطلوب، مکانیزه کردن کشاورزی، کوتاه کردن دست واسطه‌ها، فراهم کردن بستر لازم برای بهره‌مندی شالی‌کاران از تسهیلات و بیمه، سیاست‌های تشویقی و جلوگیری از ورود برنج‌های بی‌کیفیت خارجی که گاهی در سلامتی آن نیز باید شک کرد، برای ادامه کار کشاورزان به‌ویژه جوان‌ترها مشکل‌ساز بوده و می‌تواند بر رونق برنج‌کاری در گیلان بیفزاید. در سالهای اخیر که بیکاری یکی از مشکلات عمده خانواده‌های مازندرانی به‌شمار می‌آید، کشاورزی به‌ویژه کشت برنج یکی از عرصه‌هایی است که می‌تواند فرصت‌های شغلی پایداری در این استان ایجاد کند. خاک حاصلخیز و شرایط مساعد جوی گنجینه ارزشمندی است که متأسفانه توجهِ چندانی به آن نمی‌شود و در این میان سایه سیاه تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغ‌ها و همچنین واردات برنج گسترش یافته، درحالی‌که خودکفایی در حوزه مواد غذایی از ضروریات هر کشور مقتدری محسوب می‌شود.
وجود کیسه‌های برنج وارداتی در فروشگاه‌ها نگاه‌ها را متوجه خود می‌کند؛ اما از یاد نباید برد که با گسترش شالی‌کاری، ممانعت جدی از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و افزایش حمایت از تولید می‌توان در مسیر کاهش واردات برنج حرکت کرد. با افزایش قیمت‌ها، مصرف برنج خارجی افزایش‌یافته وگرنه چه کسی برنج وارداتی را به عطر و طعم برنج ایرانی ترجیح می‌دهد؟ شهروندی که با یک کیسه کوچک برنج وارداتی از یک فروشگاه خارج‌شده در پاسخ به این پرسش که آیا همیشه برنج خارجی مصرف می‌کنید، می‌گوید: با افزایش قیمت‌ها مصرف برنج خارجی افزایش یافته وگرنه چه کسی برنج وارداتی را به عطر و طعم برنج ایرانی ترجیح می‌دهد؟ وی می‌افزاید: قیمت برنج ایرانی بالاتر است و خرید آن در توان ما نیست. در حال حاضر تفاوت قیمت برنج ایرانی و خارجی به‌طور متوسط برای هر کیلو حدود چهار تا پنج‌هزار تومان است و این روزها حتی خرید برنج خارجی در توان بسیاری از خانواده‌ها نیست؛ درحالی‌که از گذشته برنج غذای اصلی خانواده‌های مازندرانی بوده است.
امروزه با توجه به هزینه‌های تمام شده و یکپارچه نبودن اراضی کشاورزی، برنج‌کاری توجیه اقتصادی برای شالی‌کاران ندارد. بسیاری از کشاورزان از آن‌جا که حرفه دیگری برایشان وجود ندارد، با وجود این چالش‌ها هنوز مشغول به کشاورزی هستند.
متأسفانه تغییر کاربری اراضی به‌راحتی انجام می‌شود. تخریب درختان در داخل جنگل‌ها به‌وضوح قابل مشاهده است و این موارد از معضلات استان ماست. کشاورزان با گران بودن نهاده‌های کشاورزی و کارمزد کمرشکن تسهیلات بانکی دست به گریبان هستند، تا زمانی‌که دریافت وام با بهره‌های نجومی همراه است، برنج‌کار، گل‌کار، مرکبات‌کار و کیوی‌کار نمی‌تواند کاری کند و ما نیز راه به‌جایی نخواهیم برد.
واردات بی‌رویه برنج سبب تمایل مصرف‌کنندگان به تهیه برنج‌های با کیفیت پایین به‌واسطه قیمت پایین آن می‌شود و این امر موجب رسوب برنج تولید داخل شده و به شالی‌کاران لطمه وارد خواهد کرد؛ چراکه رسوب انباری به‌ویژه در ماه‌های منتهی به آغاز فصل کاشت برنج باعث نزول قیمت برنج تجاری شده و کشاورزان را مأیوس می‌کند. با توجه به بالا بودن هزینه تأمین نهاده‌هایی چون بذر، کود، سم و به‌ویژه هزینه‌های مرتبط با آماده‌سازی زمین و نشاکاری باید فعالیت شالی‌کاری را اقتصادی کرده و با واردات بی‌رویه موجب دلسردی تولیدکنندگان این محصول استراتژیک را فراهم نکرد. واردات برنج یکی از مواردی است که در زمینه دغدغه شالی‌کاران مطرح می‌شود و انتظار می‌رود متولیان امر در مسیر حمایت از شالی‌کاران، کاهش قیمت تمام‌شده برنج ایرانی و کاهش واردات قدم بردارند. بی‌تردید همه ایرانیان کیفیت و مرغوبیت برنج ایرانی را باور دارند و در بسیاری از موارد تنها به‌سبب تنگناهای مالی و پایین بودن توان اقتصادی به مصرف برنج‌های وارداتی روی می‌آورند.
دکتر سید اسماعیل یزدان پناه مدیرعامل مرکز بین المللی تجارت وپایانه صادرات برنج ایران یاد آور شد: در سال های گذشته فقط ۵۰۰ تا ۶۰۰ تن برنج صادر می شد ، اما سال گذشته این رقم به ۱۰ هزار تن رسید. یعنی ۱۰ درصد از تولیدات برنج کشور و در نظر داریم این میزان را به ۲۰۰ هزار تن در سال افزایش دهیم. با این کار علاوه بر صرفه جویی در ارز می توان چند برابر برنج خارجی وارد کرد.
یزدان پناه گفت : متاسفانه امروز با واردات بی رویه برنج خارجی ، برنج محلی مازندران آسیب زیادی دیده و نابسامانی های بخش بازرگانی که یکی از مهم ترین حلقه های تولید برنج است ، این رشته از کشاورزی را با چالش جدی مواجه کرده است.
او افزود : برنج ما در بسیاری از کشورهای اروپایی و همسایه شناخته شده نیست. آنها فکر می کنند ، کشور ما یک کشور بیابانی است که قابلیت کشت برنج ندارد. با این وجود و علی رغم همه تحریم ها ، ما توانستیم برنج مازندران را به کشورهایی چون امارات ، عرق ، آلمان ، سوییس و چند کشور دیگر صادر کنیم.
اگرچه افزایش قیمت برنج محلی در سالهای اخیر ، موجب کاهش قدرت خرید خانواده ها و جایگزین شدن ارقام پرمحصول در سبد غذایی خانوار شده ، اما هنوز محبوبیت برنج های قدیمی و محلی در سفره های ایرانی جانشینی پیدا نکرده است.عبدالرضا عزیز کمالی