با اهداء سلام حضور والدین گرامی و دانش آموزان پرتلاش، با آرزوی توفیقات روزافزون برای شما عزیزان در تمامی آزمون های زندگی خصوصاً درس و مدرسه و دانشگاه ....
بدون تردید فصل امتحانات یادآور دغدغه‌ها و نگرانیهاست. این دغدغه‌ها و نگرانیها محدود به دانش‌آموز نمی‌شود، بلکه فضای خانه و خانواده را نیز در بر می‌گیرد. گویی والدین و اعضای خانواده نیز امتحان دارند...
بیشترین میزان عدم توافق ها، ناراحتی ها، تیره شدن روابط، تعارضات، دورشدن و فاصله گرفتن والدین و فرزندان در زمان امتحانات است. این نتیجه، حاصل استخراج نتایج پرسشنامه‌ای است که در آن از والدین و فرزندان آنها درخواست شده بود به این سؤال پاسخ دهند:" چه مواقعی بیشترین اختلافات بین شما بروز می‌کند؟ "
جالب آنکه پاسخ والدین و فرزندان به این سؤال یکسان بود: «زمان امتحانات»!!!
والدین می گفتند: فرزندان حرفها و راهنمایی های ما را نمی‌شنوند.
فرزندان می‌گفتند: والدین تصور می‌کنند ما حرف های آنان را در بار اول نشنیده‌ایم و مدام تکرار می‌کنند، درس بخوان، نمره خوب بگیر، چرا به فکر خودت نیستی، ما خیر و صلاح تو را می‌خواهیم و... گوشهای ما پر است از این حرفها.
دانش‌آموز برای رهایی ، گاه به مطالعه بیشتر روی می‌آورد و گاه درس و کتاب را به کناری نهاده و در برابر آنها سر تسلیم فرود می‌آورد و گاه به هر دوی این رفتارها می‌پردازد.
والدین نیز برای رهایی گاه چاره‌جویی هایی را در پیش می‌گیرند و گاه با تذکرات مداوم دانش‌آموز را به خواندن درسها و مطالعه بیشتر توصیه می‌کنند.
این سؤال بسیاری از والدین است:
" وظیفه آنها در شروع فصل امتحانات چیست؟ "
و " آیا ضروری است والدین خودشان را درگیر مسائل درسی فرزندانشان کنند؟ "
"آیا بهتر است بی‌اعتنا و بی‌تفاوت فرزندانشان را به حال خود رها کنند؟ "
۱) فضایی آرامبخش، شور آفرین و اطمینان بخش بیافرینند.
قطعاً اصلی‌ترین وظیفه والدین ایجاد فضایی صمیمی، دلگرم کننده، فرحبخش و شورآفرین است. چنین فضایی درون محیط خانواده، دغدغه‌ها و نگرانیها را به حداقل می‌رساند، امکان بروز استعدادها را میسر می‌سازد، تواناییهای هوشی و عاطفی فرزندان را گسترش می‌دهد و فرزندان را مسئول و متکی به خود بار می‌آورد.
۲) سامان بخشیدن به مسائل و مشکلات اقتصادی در ایام امتحانات
بدون تردید مسائل مالی نقشی در نمرات تحصیلی و موفقیت فرزندان ایفا می‌کنند، سامان بخشیدن مسائل مالی در زمان امتحانات وظیفه‌ای مهم است که باید والدین آنها را جدی بگیرند.
واقعیت آن است که مسائل مالی گاه عرصه را بر والدین تنگ می‌سازد. طبعاً تحمل این مشکلات صبر آنان را سرریز کرده و فشارهایی را به دانش‌آموزان منتقل می‌کند ظرفیت دانش‌آموز محدود است و حساسیت وی زیاد. برنامه‌ریزی اقتصادی در طول سال و به‌ویژه در زمان امتحانات بیشترین کمک به دانش‌آموز است، تا با آسودگی خاطر به مسائل درسی و تحصیلی بپردازد.
۳) انعکاس تعدیل یافته فراز و نشیبها
مشکلات همیشه وجود دارند. شاید مشکلات به تنهایی و به خودی خود مهم نباشد مهم چگونگی مواجهه با این مشکلات است.سعی کنید در ایام امتحانات حتی‌الامکان همه مشکلات را به فرزندان منتقل نکنید.
تلاش کنید مشکلات را با همه ابعاد و زوایای نگران‌کننده و طاقت فرسا به آنان بازگو نکنید.
4) پرهیز از اختلافات خانوادگی در حضور فرزندان
فرزندان شما خواه ناخواه از اختلافات شما و همسرتان آگاه می‌شوند. سعی کنید این اختلافات را در حضور آنها دامن نزنید. بیان اختلافات و بازگویی مجدد آنها به همراه القاب تحقیرآمیز، جسم و روح فرزندتان را فرسوده می‌سازد. آزردگی خاطر و فرسودگی جسم و روح فرزندتان مجالی برای یادگیری دروس به آنها نخواهد داد.
۵) امتحان دانش‌آموز، وظیفه دانش آموز است نه وظیفه والدین
والدین مسئولیتهای خودشان را دارند و دانش‌آموز مسئولیتهای خودش را دارد. امتحان جزو وظایف اوست. این وظیفه فرزند شماست که به موقع درس بخواند، تمرین حل کند. خود را برای امتحان کلاس و امتحان ثلث آماده کند. شما وظایف دیگری دارید. بهتر است هر کسی به وظایف خودش بپردازد.
۶)ارتباط خود را با مدرسه، معلمان، انجمن اولیا و مربیان بیشتر کنید
ارتباط هر چه بیشتر شما با مدرسه و معلمان باعث خواهد شد فرزندتان با دلگرمی بیشتری درسها را دنبال کند. در ملاقات با معلمان و مشاوران از راهنماییها و توصیه‌های آنها حداکثر استفاده را ببرید. به این توصیه‌ها و راهنماییها عمل کنید. در انجمن اولیاء مربیان شرکت مداوم داشته باشید. شما می‌توانید از راهنماییها و تجربه‌های دیگر والدین در مورد فرزندشان استفاده کنید، اطلاع یابید چه کارهایی به سود فرزندان است و چه کارهایی بی‌نتیجه است.
۷) محدودکردن رفت و آمدهای خانوادگی
به میهمانی رفتن و میهمانی دادن زیاد، وقت زیادی از شما و فرزندانتان خواهد گرفت. در زمان امتحانات، میزان رفت و آمدها را کم کنید.
۸) تفریحات برنامه‌ریزی شده را جایگزین سایر فعالیت ها کنید
درس خواندن طولانی و خسته‌کننده به سود فرزندتان نیست. تفریح هر چند تفریحات ساده نظیر گردش در فضای آزاد، کوه، پارک رفتن و... فوائد زیادی برای شما و فرزندتان دارد. غالب این تفریحات هزینه‌های کمتری در مقایسه با یک میهمانی رفتن یا میهمانی دادن بر دوش شما می‌گذارد.
۹) در برنامه‌های درسی فرزندتان دخالت نکنید
فرزندان شما بارها و بارها از معلمان، مشاوران و مدیر مدرسه توضیحات فراوانی شنیده اند. تاکیدهای بیش از حد، امر و نهی‌های مکرر، سرزنش، دستورات شما در موقعیت دشوار امتحانی از سوی فرزندتان به عنوان دخالت تلقی می‌شود. اگر فرزندتان تصمیم گرفته به میزان اندکی مطالعه کند، مطمئناً با امر و نهی شما همین میزان اندک مطالعه را نیز انجام نخواهد داد.
۱۰ ) در فرصتهای مناسب، فرزندتان را تایید و تشویق کنید
با تشویق و تایید فرزندتان حس عجیبی در وی رشد می‌کند. او احساس می کند که قدرت عجیبی پیدا کرده است. قادر است بیشتر مطالعه کند، تمرین کند، یاد بگیرد، یادگیری برایش جالب و شورانگیز خواهد شد. شما می‌توانید در لحظه‌ای که موفق به حل مسئله‌ای شده است، یا در حال مطالعه است و شما از در وارد می‌شوید، در لحظه‌ای که به پاکنویس مطالب درسی می‌پردازد و حتی لحظه‌ای که کتابهایش را با نظم خاصی جمع و جور می‌کند. او را تحسین کنید. یک جمله کوتاه کافی است «می‌بینم به دفتر و کتابهایت سرو سامان داده‌ای»، «وقتی دیدم داری مطالعه می‌کنی خوشحال شدم» لحن گرم و صمیمی شما بر تایید و تشویق صد چندان می‌افزاید. سعی کنید احساس خودتان را به او بازگو کنید.
۱۱) از تحقیر، سرکوب کردن و طعنه‌زدن جداً بپرهیزید
بدون هیچ تردیدی کلمات ناراحت کننده، طعنه‌آمیز و ریشخندکننده اجازه فعالیتهای مفید را از فرزندتان سلب می‌کند. آیا شما خودتان حاضرید طعن، نیشخند، کلمات تحقیرآمیز بشنوید و با وجود این، کاری مثبت و سازنده انجام دهید. کاهش کلمات منفی و تحقیرآمیز باعث افزایش موفقیت فرزندتان خواهد شد.
۱۲) شنونده صمیمی حرفها و شکایت های فرزندتان باشید
همیشه اوضاع بر وفق مراد نیست. گاه دانش‌آموز از درسی تنفر دارد گاه نسبت به رفتار معلمی اعتراض دارد یا از یادگیری درسی عاجز است. در بیشتر این مواقع فرزندتان، راهنماییهای شما را نمی‌خواهد، او به دنبال گوش شنوایی است.
به دنبال آن است که کسی حرفهایش را بشنود و قضاوت نکند. او با دردل‌کردن احساس سبکی خواهد کرد. در چنین موقعیتهایی به استقبالش بروید. از قضاوت کردن درباره حرفهایش جداً بپرهیزید.
از توصیه کردن اجتناب ورزید. وظیفه شما فقط شنیدن است. حرفهایش را بپذیرید، سعی کنید احساس او را درک کنید، مطمئن باشید همه چیز به خیر و خوشی خواهد گذشت.
با فرا رسیدن فصل امتحانات بین دانش آموزان، دانشجویان و حتی اولیای آن ها و معلمان جنب و جوش خاصی دیده می شود. در این میان دانش آموزانی که با برنامه ریزی قبلی و در طول سال تحصیلی به مطالعه درس های خود پرداخته اند دغدغه کمتری نسبت به دیگران دارند و می توانند با سپری کردن روزهای امتحان، نتیجه خوبی را برای خود رقم بزنند. اما بعضی از آن ها که از قافله تحصیل بازمانده اند و فقط در کلاس درس حضور فیزیکی داشته اند روزهای سختی را در پیش خواهند داشت.
یک دانش آموز مقطع متوسطه در این باره می گوید:
طی یک ماه گذشته معلم ریاضی و زیست شناسی با مرور کردن کتاب درسی و برگزاری آزمون، آمادگی بیشتری برای من و هم کلاسی هایم فراهم و اشکال های درسی را برطرف کردند.
«کاظمی» می افزاید: متأسفانه بقیه معلمان این فعالیت را نداشتند حتی بعضی از آن ها تدریس کتاب درسی را به سختی به پایان رساندند و فرصتی برای آماده کردن دانش آموزان برای شرکت در امتحانات نداشتند.
دانش آموز دیگری هم با اشاره به اضطراب و نگرانی بیش از حد خود با نزدیک شدن به امتحانات پایان سال اظهار می دارد: با شنیدن نام امتحان استرس تمام وجودم را فرا می گیرد و حتی اگر از درس های ساده ای که توانایی زیادی در آن داشته باشم امتحان گرفته شود باز هم احساس دلشوره دارم.«معمری» اضافه می کند: والدینم از همان دوران کودکی ام موجب شده اند امتحان را مانند غولی در نظر بگیرم و همواره از آن بترسم و این امر هنگامی که سر جلسه امتحان می نشینم بیشتر و موجب کاهش تمرکز فکرم می شود.
یکی از دانشجویان نیز با بیان این که هنوز هم والدین و اساتید نتوانسته اند هنگام برگزاری امتحانات آرامش خاطر بدهند عنوان می کند: مقایسه دانشجویان ، ترساندن از شکست تحصیلی و توقع بی جا و بیش از توان آن ها برای درس خواندن، دغدغه و استرس زیادی ایجاد می کند.
یکی از دانشجویان می گوید : شب امتحان برای من یکی از شب های دلهره آور و تنش زا بوده است و همیشه در این موقع از سال از سوی خانواده خود سرزنش می شوم.
یکی از دانش آموزان هم اظهار می دارد: محل برگزاری امتحان باید تهویه و دمای مناسب و نور کافی داشته باشد و صندلی هایی که برای دانش آموزان در نظر گرفته می شود استاندارد باشد.
وی ادامه می دهد: متأسفانه رفت و آمدهای اضافه مراقبان جلسه و گاهی پچ پچ های آن ها مانع تمرکز حواس دانش آموزان می شود ضمن این که در بعضی از مدارس به علت کمبود فضا، جای مناسبی برای برگزاری آزمون ها در نظر گرفته نمی شود.
دانش آموز دیگری نیز می گوید: که از وضعیت برنامه امتحانی گلایه می کند و می گوید: برای بعضی از درس ها که ظاهر آسانی دارند هیچ تعطیلی در نظر گرفته نشده است و باید در فرصت کم، حجم بالایی از مطالب حفظ شود.وی می افزاید: نبود تعطیلی بین امتحان درس های سخت موجب کم خوابی یا بی خوابی می شود و در نتیجه خستگی روحی و جسمی برای فرد ایجاد می کند.
یکی از معلمان هم تصریح می کند: هر سال با توزیع ورقه های مشابه امتحان بین دانش آموزان و مرور کردن درس ها سعی می کنم آن ها با محیط و نحوه برگزاری آزمون آشناتر شوند و این امر در کاهش اضطراب بسیار مؤثر است.
15 تا 20 درصد افت تحصیلی دانش آموزان به دلیل استرس و اضطراب در جلسه امتحان است و معلمان و والدین در کاهش یا افزایش این مشکل، نقش مهمی دارند.
توجه به نمره و تنبیه بدنی اثر مخربی بر روان دانش آموز دارد و موجب ترس بیشتر آن ها از امتحان می شود شرکت در امتحان های پایان سال تحصیلی و موفقیت در آن آرزوی قلبی تمام دانش آموزان و والدین است اما آن ها باید بدانند که برگزاری آزمون فقط به دوران تحصیلی خلاصه نمی شود بلکه ممکن است افراد سال ها در امتحان های مختلفی شرکت و در نتیجه باید اضطراب را از خود دور کنند.
تکرار کردن جملاتی مانند چند بار دوره کرده ای ، چقدر آموخته ای ، چه نمره ای می گیری ، وقت کافی برای مطالعه نداری و باید به طور مداوم بخوانی ، فقط اضطراب امتحان به وجود می آورد بدون آن که نتیجه مثبتی به همراه داشته باشد.
محیط خانه باید در ایام امتحان از تنش و مشاجره ها دور باشد و رفت و آمدها و مهمانی ها به حداقل کاهش یابد تا دانش آموز بتواند با تمرکز حواس و در محیطی آرام مطالعه کند.
بعضی از اولیا در فصل امتحان، فرزندان خود را برای مطالعه بیشتر تحت فشار قرار می دهند در حالی که باید از ابتدای سال تحصیلی آن ها را به درس خواندن ترغیب می کردند.
هر یک از دانش آموزان استعداد و توانایی های خاصی دارند بنابراین انتظار والدین و معلمان باید براساس آن باشد تا دانش آموز بتواند به راحتی و به دور از اضطراب در جلسه های امتحانات پایان سال تحصیلی شرکت کند.
در مدت خدمت خود در آموزش و پرورش، بارها شاهد افت فشار، تهوع، سرگیجه، لرزش و حتی گریه دانش آموزانی بوده ام که به علت ترس از امتحان دچار آن شده اند که بیشترین عامل آن را والدین می دانم.
کارشناسان مسئول تغذیه معتقدند : بعضی از دانش آموزان هنگام امتحانات از قرص ریتالین که به نوعی مواد مخدر محسوب می شود استفاده می کنند تا این دارو به آن ها کمک کند بیشتر بیدار بمانند و درس بخوانند.
کارشناسان بهداشت توصیه های متعددی در این خصوص به دانش آموزان ارائه داده اند و آن ها را از عوارض این دارو مطلع کرده اند.
دانش آموزان شب امتحان باید شام سبک و کم حجم بخورند و مصرف میوه نیز به دلیل اثر مثبت بر سوخت و ساز بدن توصیه می شود.
مصرف غذاهای شیرین، مواد دارای گلوکز، فسفر ، غذاهای دریایی ، عسل ، خرما و کشمش در این ایام ضروری است.
دانش آموزان باید در ایام امتحانات از مصرف تنقلاتی که ارزش غذایی ندارد جلوگیری کنند ، خوردن دوغ و ماست موجب خواب آلودگی می شود و از این رو دانش آموزان قبل از امتحان از خوردن آن جلوگیری کنند.
با تأکید بر صرف غذاهایی که آسان هضم می شود ،: دانش آموزان می توانند با رعایت رژیم غذایی در ایام امتحانات، موفقیت بیشتری کسب کنند.
مربیان بهداشت و بهداشت کاران نکات لازم را در خصوص نحوه تغذیه مناسب به دانش آموزان ارائه می دهند و آن ها می توانند از راهنمایی های مربیان بهداشت مدرسه خود بهره مند شوند.
نتیجه امتحان دانش آموزان برای والدین و آموزش و پرورش مهم است ، از این رو اولیای دانش آموزان با نزدیک شدن به فصل امتحان حساس می شوند و با صحبت کردن و سخت گیری های متعدد زمینه فشار و اضطراب را برای آن ها فراهم می کنند .
عوامل اجرایی مدرسه را نیز در افزایش اضطراب امتحان بین دانش آموزان مؤثر می باشند . والدین و معلمان باید در ایام امتحانات با دانش آموزان همکاری بیشتری داشته باشند، آن ها را به درس خواندن تشویق و از سرزنش کردن خودداری کنند، در پایان هر امتحان دانش آموز را مورد بازخواست قرار ندهند و در پایان تمام امتحانات نتیجه را پی گیری کنند.
سخت گیری بیش از حد عملکرد دانش آموزان را کاهش می دهد و به ضرر آن هاست ، تغذیه و استراحت مناسب و کافی در موفقیت دانش آموزان در امتحانات مؤثر است.
یکی از عواملی که هنگام امتحان موجب استرس و اضطراب دانش آموزان می شود محل و شیوه برگزاری آزمون است، بنابراین مکانی که برای این امر در نظر گرفته می شود باید دارای نور مناسب، صندلی های راحت و محیطی ساکت باشد تا دانش آموزان بتوانند با تمرکز بهتری به سؤال ها پاسخ دهند. ضمن این که عوامل اجرایی آزمون باید علاوه بر فراهم کردن محیطی امن و به دور از هر گونه سر و صدا، با آن ها برخورد مناسبی نیز داشته باشند.
در پاسخ به این سؤال که چرا فاصله زمانی بین امتحان بعضی از درس ها رعایت نمی شود می توان گفت : دانش آموزان و یا دانشجویان نباید درس خواندن را به شب امتحان موکول کنند در حالی که بیشتر آن ها در ایام تعطیل مطالعه چندانی در خصوص مرور کردن درس هایشان ندارند و فقط در روزهای امتحان درس می خوانند و این نوع درس خواندن مورد تأیید نیست و این دسته از دانش آموزان و دانش پژوهان عملکرد خوبی نخواهند داشت.
اگر دانش آموزان و یا دانشجویان با برنامه ریزی مناسب و در طول سال تحصیلی درس های ارائه شده را مطالعه کنند برنامه امتحانی که بیشتر به شکل یک روز در میان تدوین می شود برای آن ها مشکلی به وجود نخواهد آورد.و اینجاست که نقش مشاور و راهنما و اهمیت هدایت تحصیلی بیشتر جلوه نمایی می کند.
در پایان امیدوار و آرزومند موفقیت، تندرستی و شادکامی فرد فرد دانش پژوهان گرامی و خانواده های معززشان هستیم .
دکتر چمن آرا
مدیر مجتمع علمی و آموزشی کوثر مازندران
پاییز1395