گسترهٔ مبارزه فرهنگی و فکری امام رضا علیه السلام است، بلکه سرمشقی آگاهانه و کارآمد برای نیروهای حق‌طلب و مقاوم جهان محسوب می‌شود.
کمال آنلاین : به گزارش روابط عمومی دانشکده علوم قرآنی آمل، دکتر محمود ابوترابی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، به مناسبت میلاد امام رضا(علیه‌السلام)، رویکردهای حضرت امام رضا علیه‌السلام در مقابله با نظام‌های استکباری را تبیین و تحلیل کرد. وی با تأکید بر جایگاه والای امام رضا(ع) در تاریخ اسلام، اهمیت مقاومت و ایستادگی در برابر استکبار را مورد تأکید قرار داد و نقش آن حضرت در تقویت روحیه آزادی‌خواهی و مقابله با نظام‌های ظلم و ستم را بیان کرد. این اقدام از سوی استاد دانشگاه، بر تبیین ارزش‌های اسلامی و تاریخی در مقابله با نظام‌های استکباری و استکبارستیزی اهمیت ویژه‌ای دارد.
در تاریخ اسلام و به ویژه در دوران امام رضا علیه السلام، رویکردهای متعددی در مقابله با نظام‌های استکباری و ظلم و ستم حاکم بر جهان وجود داشت. دکتر ابوترابی، عضو هیأت علمی دانشگاه، در پژوهشی خود به بررسی این رویکردها پرداخته و چند راهکار اصلی امام رضا علیه السلام در این زمینه را تبیین نموده است.
به گفته وی، یکی از رویکردهای مهم امام رضا علیه السلام تبیین ولایت الهی و نفی حاکمیت ستمگران بود. امام بر اساس آیه قرآن «وَلَا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا» (هود: 113) مردم را از همکاری با حاکمان ستمگر برحذر می‌داشت و ولایت الهی را منبع مشروعیت حاکمیت می‌دانست. ایشان با استناد به تفسیرهای قرآن، تصریح می‌کردند که اعتماد به ستمگران و همکاری با آنان، بر خلاف آموزه‌های دینی است و منجر به از بین رفتن استقلال و خلوص در دین می‌شود. در حدیث سلسله‌الذهب، امام فرمودند: «کلمه لا إله إلا الله، حصن من عذاب است، هر کس داخل این حصن شود، از عذاب ایمن است، به شرطی که تابع شرائط آن باشد و من تابع آن هستم.»
رویکرد دیگر امام، مبارزه فکری و افشای ظلم بود. ایشان با استفاده از آیات و روایات، حقایق دینی را تبیین کرده و در مناظرات علمی، حکومت عباسی و اهداف استعماری آنان را نقد می‌نمودند. در تاریخ، به عنوان نمونه، هفت مناظره و گفتگوهای علمی با دانشمندان ادیان و پیشوایان مذاهب اسلامی ثبت شده است که در آن‌ها، مشروعیت و برتری اسلام و اهل بیت علیهم السلام اثبات شده است. شیخ صدوق در «عیون اخبار الرضا» و علامه مجلسی در «بحار الانوار»، نمونه‌هایی از این مناظرات را نقل کرده‌اند.
دکتر ابوترابی همچنین به نقل از یکی از مناظرات تاریخی امام رضا علیه السلام اشاره می‌کند، جایی که آن حضرت در پاسخ به سؤالات مأمون عباسی، درباره زمان پشیمانی او از اقدامات ظالمانه‌اش، فرمودند: مأمون زمانی پشیمان می‌شود که استدلال‌های امام را بر اهل کتاب و ادیان مختلف، در زبان خودشان، بشنود و در مقابل، نتواند پاسخ مناسبی بدهد. این روایت نشاندهنده قدرت منطق و استدلال در مبارزه فکری امام و نقش آن در افشای ظلم است.
این رویکردهای چندوجهی امام رضا علیه السلام، همچون تبیین ولایت و نفی ظالمان، مناظره علمی و روشنگری، نمونه‌های ارزشمندی برای نیروهای مؤمن و مقاوم در مقابله با نظام‌های استکباری است و می‌تواند سرمشقی عملی و الهام‌بخش برای مبارزه در مسیر حق و عدالت باشد.
در ادامه تبیین رویکردهای امام رضا علیه السلام در مقابله با نظام‌های سلطه‌گر و استکباری، دکتر ابوترابی، عضو هیأت علمی دانشگاه، به بررسی راهکارهای عملی و فلسفی آن حضرت پرداخته است. وی تاکید می‌کند که این رویکردها نه تنها نشانگر عمق و
گسترهٔ مبارزه فرهنگی و فکری امام رضا علیه السلام است، بلکه سرمشقی آگاهانه و کارآمد برای نیروهای حق‌طلب و مقاوم جهان محسوب می‌شود.
بر اساس نظر دکتر ابوترابی، یکی از مهم‌ترین اقدامات امام در مقابل سلطه‌گران، استراتژی «پیشبرد مناظرات علمی و افشای حقیقت» بود. ایشان در روایت آمده است: «آنگاه که هر گروهی را مجاب کردم و استدلالشان را باطل ساختم و از عقیده خود دست کشیدند و به سخن من بازگشتند، مأمون خواهد دانست که راهی که او در پیش گرفته، سزاوارش نبوده است. در آن هنگام است که پشیمانی رخ می‌دهد و هیچ نیرو و توانی جز به خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست.» این روایت نشاندهنده اهمیت و اثربخشی مناظرات منطقی و علمی در تبیین حق و باطل است و امام با مهارت و حکمت، جامعه و حاکمان ظالم را نسبت به نادرستی مسیرشان آگاه می‌ساختند.
در جای دیگر، دکتر ابوترابی بر ضرورت قطع همکاری با نظام سلطه تأکید می‌کند. امام رضا علیه السلام در روایتی انرژی‌بر یادآوری می‌کنند: «هر کس فرمانبردار خدا باشد، خود فرمانبردار است» و «هر کسی ستمگری را یاری کند، خود ستمگر است». ایشان همکاری با ستمگران را حرام و حتی در حوزه فرهنگ و علم، در پروژه‌هایی که با حاکمان جنایتکار و ظالم است، توقف می‌دادند. این نگاه، بر اهمیت استقلال فکری و مقاومت عملی در برابر سلطه‌گران تاکید دارد و نشان می‌دهد چگونه امام، با تمام وجود، بر ضرورت باورمندی به ارزش‌های الهی و نفی سلطه‌گری تأکید می‌نمود.
همچنین، دکتر ابوترابی به روایت‌های امام درباره منابع صحیح شنیداری و گفتاری اشاره می‌کند. امام رضا علیه السلام نقل می‌کنند: «هر که به سخن گوینده‌ای گوش فرا دهد، او را پرستیده است؛ اگر سخن او از جانب خدا باشد، خدا را پرستیده و اگر از جانب شیطان باشد، شیطان را». این روایت بیان‌گر اهمیت انتخاب منابع معتبر و دقت در شناخت راستین است و نشان می‌دهد که در فضای فرهنگی و سیاسی، نیازمند هوشمندی و آگاهی‌بخشی به منظور جلوگیری از نفوذ افکار و سخنان ضاله می‌باشد. امام در این خصوص، با تکیه بر مبانی قرآن و حدیث، راهکارهای عملی را برای مقابله با ترفندهای استکبار ارایه می‌دهند.
رویکرد دیگر امام، هشدارهای اخلاقی و تذکرات مراقبتی نسبت به آسیب‌های فردی و اجتماعی است. روایت‌های آن حضرت درباره «هفت چیز که بدون هفت چیز دیگر مسخره و تمسخر محسوب می‌شود»، نشان می‌دهد که ریاکاری، بی‌عملی، دلبستگی دنیا، بی‌صبری، فقدان عزم و اراده و بی‌توجهی به یاد خدا، عواملی هستند که سردمداران و توده‌های مردمی را به انحراف می‌کشاند. این رویکرد، نشانگر نقش تربیتی و اصلاحی قیام امام در جهت نهادینه کردن اخلاق و تقوا است تا جامعه‌ای قدرتمند و حق‌طلب بنا شود.
دکتر ابوترابی تاکید می‌کند که رویکردهای چندوجهی امام رضا علیه السلام، که شامل تبیین ولایت الهی، مبارزه فکری، قطع همکاری با ظالمان، دقت در منابع و هشدارهای اخلاقی است، نمونه‌ای جامع از استراتژی‌های موثر در مبارزه با استکبار است. این آموزه‌ها، سرمشقی است برای تمامی نسل‌ها و برادران و خواهران مؤمن که در مسیر عدالت، آزادی و عزت انسانی گام برمی‌دارند. ایشان ضمن اشاره به نقش کلیدی این رویکردها در تربیت انسان‌هایی مقاوم و حق‌طلب، خاطرنشان می‌سازند که تحقق این اصول، مستلزم نبوغ و بصیرت است و باید با توجه کامل به نیازهای زمان و مکان، در عمل جاری گردد.
ابوترابی در پایان گفتند در یک جمع بندی از احادیث مذکور می¬توان گفت: حضرت رضا سلام الله علیه به سبب شرایط حاکم در جامعه ظالمانه حاکمان عباسی، یک «نظام اخلاقی-سیاسی» ارائه نمودند که مردم را بر «صداقت با خدا و اولیاء الهی و با یکدیگر، تلاش و استقامت، مسئولیت‌پذیری، و هماهنگی بین گفتار و کردار» سفارش می کردند و از منظر اجتماعی، «نفاق، تنبلی، ریاکاری، و مادی‌گرایی و بی تفاوتی در مقابل ستمگران»را نقد کرده و از منظر سیاسی، «حکومت‌ها و جنبش‌هایی را هدف گرفته-اند که شعار می‌دهند اما عمل نمی‌کنند». به تعبیر دیگر، مجموع این بیانات و سیره امام هشتم شیعیان «فراخوانی است برای اصلاح فردی و اجتماعی» و این که «تغییر واقعی بدون ولایت¬پذیری و تلاش و صبر و مسئولیت‌پذیری امکان پذیر نیست.»