مهارت های زندگی، یکی از پرمخاطب ترین موضوعاتی است که امروزه در مورد آن سخن گفته می شود. در این نوشتار به مختصر به معرفی این مهارت های ده گانه پرداخته ایم. با ما همراه باشید.
مهارت های ده گانه
مهارت های زندگی که ده مهارت اصلی می باشد عبارتند از:
1. مهارت خودآگاهی
«خودآگاهی» توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات، نقاط ضعف و قوت، خواسته ها، ترس ها و انزجارها است. رشد خود آگاهی به فرد کمک می کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولا پیش شرط و شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین فردی موثر و همدلانه است.
از آنجا که زندگی بدون انتخاب معنی ندارد زندگی بدون خودآگاهی نیز غیر ممکن به نظر می آید لیکن انتخاب های بزرگ و سرنوشت ساز نیازمند خودآگاهی دقیق تر است که اگر در آن ماهر نباشیم به خود و دیگران صدمه جدی خواهیم زد.
2. مهارت ارتباط موثر
این توانایی به فرد کمک می کند تا بتواند کلامی یا غیر کلامی و مناسب با فرهنگ، جامعه و موقعیت، خود را بیان نماید. بدین معنی که فرد بتواند نظرها، عقاید، خواسته ها، نیاز ها و هیجان های خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی نماید. مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری از عوامل مهم یک رابطه سالم است.
3. مهارت رابطه بین فردی
این توانایی به ایجاد روابط بین فردی موثر و مثبت فرد با انسان های دیگر کمک می کند. یکی از این موارد، توانایی ایجاد و ابقای روابط دوستانه است که در سلامت روانی و اجتماعی، روابط گرم خانوادگی به عنوان یک منبع مهم حمایت اجتماعی و قطع روابط اجتماعی ناسالم نقش بسیار مهمی دارد.
4. مهارت مقابله با هیجان ها
این توانایی فرد را قادر می سازد تا هیجان ها را در خود و دیگران تشخیص دهد، نحوه تاثیر هیجان ها بر رفتار را بداند و واکنش مناسبی به هیجان های مختلف نشان دهد. با حالات هیجانی مثل غم و خشم یا اضطراب درست برخورد نشود، این هیجان ها تاثیر منفی بر سلامت جسمی و روانی خواهد گذاشت و برای سلامت، پیامدهای منفی به دنبال خواهد داشت.
5. مهارت مقابله با استرس
این توانایی شامل شناخت استرس های مختلف زندگی و تاثیر آنها بر فرد است. شناسایی منابع استرس و نحوه تاثیر آن بر انسان، فرد را قادر می سازد تا با اعمال و موضع گیری های خود فشار و استرس را کاهش دهد.
مسلم است که عوامل فرهنگی-اجتماعی تعیین کننده ماهیت مهارت های زندگی است. مثلا در بعضی جوامع در زمینه روابط اجتماعی مناسب، پسران به برقراری تماس جنسی تشویق می شوند. حال آن که در مورد دختران چنین عمل نمی شود (در فرهنگ و اجتماع ما به هیچ یک از دو جنس چنین توصیه ای نمی شود) بنابراین جنسیت در تعیین مهارت های زندگی با اهداف افزایش توانایی های روانی – اجتماعی نقش مهمی دارد. به این ترتیب محتوای آموزش مهارت های زندگی باید دقیقا بر اساس نیازمندی ها و ویژگی های هر کشور یا منطقه تعیین شود.
6. مهارت تصمیم گیری
این توانایی به فرد کمک می کند تا به نحو موثری در مورد مسائل زندگی تصمیم گیری نماید. اگر کودکان و نوجوانان بتوانند فعالانه در مورد اعمالشان تصمیم گیری نمایند، جوانب مختلف انتخاب ها را بررسی و پیامد هر انتخاب را ارزیابی کنند، مسلما در سطوح بالاتر بهداشت روانی قرار خواهند گرفت.
7. مهارت حل مسئله
این توانایی فرد را قادر می سازد به طور موثری مسائل زندگی را حل نماید. مسائل مهم زندگی چنانچه حل نشده باقی بمانند استرس روانی ایجاد می کنند که به فشار جسمانی منجر می شود.
8. مهارت تفکر خلاق
این نوع تفکر هم به حل مسئله و هم به تصمیم گیری های مناسب کمک می کند. با استفاده از این نوع تفکر، راه های مختلف مسئله و پیامدهای هر یک از آنها بررسی می شوند. این مهارت فرد را قادر می سازد تا مسائل را از ورای تجارب مستقیم خود در یابد. حتی زمانی که مشکلی وجود ندارد و تصمیم گیری خاصی مطرح نیست، با سازگاری و انعطاف بیشتر به زندگی روزمره بپردازد.
9. مهارت تفکر نقادانه
تفکر نقادانه توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است. آموزش این مهارت نوجوانان را قادر می سازد تا در برخورد با ارزش ها، فشار گروهی و رسانه های گروهی مقاومت کنند و از آسیب های ناشی از آن در امان بمانند.
10. مهارت تغییر رفتار
در روانشناسی انسان گرا که با تکیه بر اراده معطوف به تغییر و تحول فرد، انسان را عامل منفعل و بلا اراده در مقابل شرایط محیطی و تربیتی که به او تحمیل شده است نمی داند و به تلاش انسان برای رسیدن به خوشبختی و دستیابی به خود شکوفایی اشاره دارد، راه حصول آن را طی مراحلی می داند که از رفع نیازهای زیستی انسان آغاز می شود (که این مراحل تحت عنوان سلسله مراتب نیازهای آبراهام مازلو مشهور است) و اکنون که آموزش مهارت های زندگی در دستور کار سازمان های بین المللی قرار دارد تلاش فرد و نقش او در تأمین این نیازها برای رسیدن به خودشکوفایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
از این رو سلسله مراتب نیازهای آبراهام مازلو را نیز می توان در قالب مهارت های زندگی چنین طبقه بندی کرد:
۱) ارضاء نیازهای زیستی و فیزیولوژیایی: مهارت رفع نیازهای زیستی برای بقا و صیانت ذات
۲) ارضاء نیاز به احساس امنیت و دوری از خطر: مهارت محافظت از خود در مقابل مخاطرات برای احساس ایمنی
۳) ارضاء نیاز به تعلق و وابستگی به گروه: مهارت همراهی و جذب در گروه و کسب حمایت آنان
۴) ارضاء نیازهای عزت نفس و انگیزه پیشرفت: مهارت کسب و حفظ و تقویت عزت نفس و ایجاد انگیزه پیشرفت
۵) ارضاء نیازهای شناختی، دانستن و کاوش: مهارت یادگیری و کسب دانش و آگاهی برای رسیدن به دانایی
۶) ارضاء نیازهای ذوقی و هنری: مهارت درک زیبایی ها و پرورش استعدادهای ذوقی و هنری
۷) ارضاء نیازهای کشف و تقویت استعدادها تا مرحله رسیدن به خودشکوفایی: مهارت کشف و تقویت و بروز استعدادها برای رسیدن به خودشکوفایی
به گزارش راسخون، از طرف یونیسف 1993 برنامه آموزش مهارت های زندگی (که یک برنامه پیشگیری اولیه است) به عنوان مدلی برای پیشگیری از آسیب های روانی اجتماعی به جهانیان معرفی شد. در این مدت این برنامه آموزشی درکشورهای زیادی به کار بسته شده است و نتایج مطالعات متعدد حاکی از اثربخشی آن در پیشگیری از انواع مشکلات روانی اجتماعی بوده است. مهارت های زندگی برای افزایش توانایی های روانی اجتماعی افراد آموزش داده می شوند و فرد را قادر می سازد تا به طور مؤثر با مقتضیات و کشمکش های زندگی روبرو شود.