آیا تاسف نمی‌خوری که این زمین‌های بیابانی و خشک و بی‌آب و علف زمانی پوشش گیاهی گسترده‌ای داشتند و سرسبز و خرم بودند؟ چه شده که از مزارع سرسبز و مراتع خوش آب و هوا دیگر خبری نیست. عوامل طبیعی یا انسانی کدامیک تیشه به ریشه درختان زده‌اند و موجبات تخریب جنگل‌ها و مراتع را به وجود آورده‌اند؟!
کمال آنلاین /تصور کن یک روز تعطیل به قصد استفاده از فضای سبز باروبنه را می‌بندی و از شهر خارج می‌شوی تا برای مدت کوتاهی آب و هوا عوض کنی و با انرژی مضاعف و روحیه‌ای بهتر به شهر بازگردی تا فعالیت روزانه خود را از سر بگیری، اما هرچه از شهر دور می‌شوی از فضای سبز، پوشش گیاهی درخت و جنگل کمتر اثری می‌بینید.
تصور کن یک روز تعطیل به قصد استفاده از فضای سبز و دوری از آلودگی هوا باروبنه گردش در طبیعت را می‌بندی و از شهر خارج می‌شوی تا برای مدت کوتاهی آب و هوا عوض کنی و با انرژی مضاعف و روحیه‌ای بهتر به شهر بازگردی تا فعالیت روزانه خود را از سر بگیری، اما هرچه از شهر دور می‌شوی از فضای سبز، پوشش گیاهی درخت و جنگل کمتر اثری می‌بینید. خیلی جا‌ها خشک و بیابانی شده و کمتر اثری از درخت و سایه‌ای که چند ساعت می‌توانستی در زیر آن پناه بگیری وجود دارد. چه احساسی پیدا می‌کنی؟
آیا تاسف نمی‌خوری که این زمین‌های بیابانی و خشک و بی‌آب و علف زمانی پوشش گیاهی گسترده‌ای داشتند و سرسبز و خرم بودند؟ چه شده که از مزارع سرسبز و مراتع خوش آب و هوا دیگر خبری نیست. عوامل طبیعی یا انسانی کدامیک تیشه به ریشه درختان زده‌اند و موجبات تخریب جنگل‌ها و مراتع را به وجود آورده‌اند؟!
اهمیت درخت و جنگل در زندگی انسان
پوشش گیاهی، مراتع، جنگل‌ها و فضای سبز در هر کشوری جزو سرمایه‌ها و ثروت آن جامعه به حساب می‌آیند و حفاظت از این گنجینه ارزشمند در توسعه و آبادانی کشور نقش مهمی ایفا می‌کند. حفظ آب و خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، توسعه مراتع و جنگل‌ها، افزایش منابع آب زیرزمینی، رودخانه‌ها، پارک‌های طبیعی جنگلی، حفظ محیط زیست و... اهمیت زیادی در فرآیند توسعه اقتصادی کشور دارد، تا آنجا که کارشناسان اقتصادی معتقدند این فرآیند نقش موثری در اقتصاد مقاومتی کشور نیز ایفا می‌کند.
یک کارشناس کشاورزی در این زمینه می‌گوید: «جنگل، فضای سبز و پوشش گیاهی نقش مهمی در سلامتی جسم و روح انسان دارد و تحقیقات نشان داده کسانی که در فضا‌های سبز و پردرخت زندگی می‌کنند یا در محیط‌های طبیعی سکونت دارند نسبت به دیگر افرادی که در فضای آلوده و پرتراکم شهری زندگی می‌کنند از سلامتی بیشتری برخوردارند.»
وی در این رابطه مثالی می‌آورد و می‌گوید: «اکثر بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به ویژه مراکزی که به درمان بیماری‌های روحی و روانی می‌پردازند در حاشیه شهر‌ها و محیط‌های جنگلی و فضای سبز و پردرخت قرار دارند چرا که آب و هوای سالم، پوشش گیاهی فراوان و دلنشین بر فشار خون، ضربان قلب، تنش‌ها و استرس‌های روحی و روانی تاثیر زیادی دارد.»
تحقیقات انجام شده از سوی برخی از محققان نشان‌دهنده این است که حضور در محیط‌های سبز و جنگل‌ها، اثرات اختلال بیش‌فعالی را در کودکان کاهش خواهد داد، در این تحقیق ۱۷ کودکی که دارای بیش‌فعالی بودند در سه موقعیت مختلف در طبیعت و پارک‌های جنگلی قرار گرفتند و ۲۰ دقیقه پیاده‌روی انجام دادند.
کودکان با این روش قادر به تمرکز بیشتری شدند و اثرات بیش‌فعالی آنها کمتر دیده شد. آقایی که خود را «عباسی» معرفی می‌کند درباره تاثیر فضای سبز و پوشش گیاهی در زندگی انسان می‌گوید: «آپارتمانی دارم که مساحت آن ۸۰ متر است و بالکنی در آن قرار دارد که مساحت کلی آن ۴ متر است، اما در همین بالکن و همچنین در درون خانه انواع و اقسام درختچه‌ها و گل‌های طبیعی را پرورش می‌دهیم و حتی در بالکن خود مقداری سبزی هم کاشته و از آن استفاده می‌کنم و به حدی از داشتن چنین فضای سبز و مفرحی احساس شادمانی و نشاط می‌کنم که دلم نمی‌خواهد از خانه خارج شوم و اکثر وقت خود را در منزل و مراقبت از گیاهانم می‌گذرانم.»
وی اضافه می‌کند: «چند سالی است که بازنشسته شده‌ام و اگر مراقبت و پرورش گل‌ها و گیاهان در زندگی من نبود باور کنید که دوام نمی‌آوردم و زودتر پیر و بیمار می‌شدم، اما الان احساس پیری نمی‌کنم و حتی احساس شادابی، جوانی و سلامتی دارم و به همه دوستان و فامیل هم توصیه می‌کنم که بخشی از اوقات زندگی خود را به پرورش گل و گیاه مشغول شوند.»
متاسفانه امروزه استرس و بیماری‌های روحی و روانی در جامعه افزایش پیدا کرده و ماهیت زندگی شهری و آلودگی صوتی و آلودگی هوا دلیل موثری برای پیدایش انواع بیماری‌های جسمی و روحی است. به همین دلیل کارشناسان حوزه سلامت معتقدند رفتن به جنگل و پارک‌ها و فضای سبز برای افزایش آرامش و کاهش استرس و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها موثر است.
محققان در یک کنگره بین‌المللی که در سئول پایتخت کره جنوبی برگزار شده بود ادعا کردند که نشستن زیر سایه یک درخت به بهبود و تسکین برخی از استرس‌های انسان کمک می‌کند، چون سرسبزی و طبیعت اثرات شفابخش شگفت‌انگیزی روی سلامت جسم و ذهن دارد.
جایگاه انکارناپذیر جنگل‌ها در رفاه و آسایش جامعه بشری را نمی‌توان نادیده گرفت. از این رو حفاظت از آن و کوشش برای جلوگیری از نابودی آن، امری مهم و حیاتی است.
یک خانم خانه‌دار نیز در این زمینه می‌گوید: «مدتی بود که به بیماری افسردگی دچار شده بودم و حوصله هیچ جا و هیچ کس را نداشتم، اما به توصیه یکی از دوستانم به پرورش گل و گیاه در آپارتمانم مشغول شدم و حتی برخی مواقع با گیاهانم صحبت و درد دل می‌کنم و واقعا احساس می‌کنم که آنها شنونده‌های خوبی هستند و حرف‌های من را کاملا درک می‌کنند. به همین دلیل روز به روز از بیماری من کاسته می‌شد و احساس شادی و نشاط می‌کردم در شرایط حاضر نیز معتقدم گل‌ها و گیاهان برای من نقش بهترین دوست‌ها را بازی کردند و من را از تنهایی و افسردگی بیرون آوردند.»
توجه ویژه اسلام به درختکاری و کشاورزی
بسیاری از پیامبران و امامان معصوم (ع) ما کشاورز و باغدار بوده‌اند و با دست خود به کاشت و برداشت محصولات باغی اقدام می‌کردند و به این وسیله در عمران و آبادانی زمینی که خداوند به آن امر فرموده اهتمام می‌ورزیدند، مثلا حضرت علی (ع) چندین نخلستان را با دست مبارک خود احداث کرد و یا امام محمدباقر (ع) در کاشت درختان و کشت و زراعت حتی در گرمای تابستان کوتاهی نمی‌فرمود.
پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز علاوه بر دامداری و تجارت، به کشت درختان و زراعت اقدام می‌فرمود: و در حفظ درختان، حتی در جنگ با دشمنان و اشغال سرزمین آنها، به سربازان اسلام تاکید می‌فرمود.
در آیات قرآن بار‌ها به این مسئله اشاره شده که یکی از ویژگی‌های بهشت این است که در آنجا باغ‌ها و درختانی وجود دارد که از زیر درختانش نهر‌ها جاری است و مومنان در زیر سایه درختان آرامش دارند و از میوه درختان استفاده می‌کنند و از نهر‌های جاری می‌نوشند. درخت یکی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه‌ای از قدرت آفریدگار عالم است.
در اهمیت درخت و درختکاری در روایتی به نقل از یکی از معصومین (ع) آمده است: «حتی اگر دیدید قیامت برپا شد و شما مشغول کاشتن درختی بودید از این عمل نیک خود دست برندارید.»
«ملیکا هوشمند» کارشناس ارشد زیست‌شناسی درباره اهمیت جنگل در زندگی انسان‌ها می‌گوید: «درختان مایه حیات انسان‌ها و حیوانات و درواقع مایه تنفس زمین هستند و با جذب گاز‌های سمی از جمله دی‌اکسید کربن و تولید اکسیژن که یکی از اساسی‌ترین نیاز‌های حیات انسان و حیوان است باعث دوام حیات انسان و سلامت چرخه طبیعت می‌شوند به همین دلیل دین مبین اسلام روی مسئله درختکاری وکشاورزی اهمیت فراوانی قائل شده و مسلمانان را به حفاظت از درختان و عدم تخریب جنگل سفارش می‌کند، چراکه تخریب و نابودی جنگل‌ها موجب انقراض نسل انسان‌ها و حیوانات خواهد شد.»
به گفته این کارشناس، وجود جنگل، سرسبزی، درخت وگیاه باعث آسایش، نشاط، پاکی و طراوت روح و جسم می‌شود و انسان برای مدتی هم که شده از فضای دودآلود، ماشینی و آلوده شهر‌ها فاصله می‌گیرد.
وی همچنین می‌گوید: «درختان همان‌گونه که ازلحاظ ثمردهی و میوه دادن برای انسان‌ها و حیوان‌ها اهمیت دارند و مهم‌ترین منبع تغذیه موجودات زنده به حساب می‌آیند در جلوگیری از فرسایش خاک کشاورزی، جلوگیری از تخریب سیل و باران، اعتدال آب و هوا موثر هستند و در دستورات دینی و پزشکی به مسئله گیاه و گیاه‌خواری توصیه‌های فراوانی شده است.»
انسان بازیگر اصلی در حفاظت یا تخریب جنگل‌ها
آمارها در هر مسئله‌ای سخن می‌گویند و نشان‌دهنده واقعیت اصلی آن موضوع و اهمیت مسائل و رویداد‌ها هستند، درمورد اهمیت و نقش اکوسیستم جنگل‌ها نیز آمارها واقعیت را نشان می‌دهند و ثابت می‌کند که امروزه جنگل‌ها یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار در هر کشوری محسوب می‌شوند و حفاظت یا تخریب آنها به طور مستقیم با پیشرفت یا عدم پیشرفت جوامع بستگی دارد. در دنیای معاصر ارزش تولیدی جنگل‌ها رقمی نزدیک به ۱۲۰ میلیارد دلار است و از نظر اشتغال ۶/۸ درصد کارگران صنعتی جهان در این بخش کار می‌کنند. در ایران نیز سطح پوشش جنگلی در حدود ۷/۵ درصد است و با توجه به سرانه جنگل در جهان که ۰/۸ هکتار است و در ایران ۰/۲ هکتار به همین دلیل ایران یکی از کشور‌هایی است که ازلحاظ منابع جنگلی بسیار فقیر می‌باشد. سطح جنگل‌های ایران از ۴۰ سال گذشته تاکنون حدود ۱۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
آقایی که خود را تنکابنی معرفی می‌کند و در شمال ایران و استان مازندران زندگی می‌کند از مشکلات و مسایل تاسف‌برانگیز خطه شمال سخن می‌گوید و ابراز تاسف می‌کند که در سال‌های گذشته روند تخریب جنگل‌ها سیر صعودی به خود گرفته و متاسفانه این منبع غنی و ثروت طبیعی که به نسل‌های آینده نیز تعلق دارد در حال نابودی است.
وی می‌گوید: «در اکثر مناطق شمال ایران درختان تنومند و سودمند توسط دلال‌ها و شرکت‌های مختلف قطع می‌شوند و به جای آنها جاده ساخته می‌شود و هیچ تلاشی هم برای جایگزین کردن درختان با نهال‌های جدید صورت نمی‌گیرد.»
این شهروند تنکابنی اضافه می‌کند: «متاسفانه امروزه مردم با مشکلات معیشتی روبه‌رو هستند و به همین خاطر برخی‌ها با دلالان و قاچاقچیان چوب همکاری می‌کنند و به دلیل اینکه برخی از چوب‌ها قیمت بالایی دارند به قطع درختان و فروش آنان مشغول می‌شوند که متاسفانه این اقدام ناشایست روزبه‌روز بیشتر می‌شود و طبیعت شمال وجنگل‌های شمال را با نابودی و ویرانی مواجه می‌کند.»
ملیکا هوشمند در این باره می‌گوید: «انسان‌ها در حفظ اکوسیستم جنگل‌ها نقش ویژه‌ای بازی می‌کنند و هرگونه دخالت نابجا در محیط زیست و پوشش‌های گیاهی درنهایت به ضرر انسان‌ها تمام خواهد شد.»
به گفته این کارشناس، چرخه اکوسیستم و فعالیت هریک از اجزای آن نقش مهمی در حفظ اکوسیستم دارد به گونه‌ای که بر اثر نابودی جنگل گیاهان و حیوانات نابود خواهند شد و نابودی حیوانات و گیاهان نابودی انسان‌ها را درپی خواهد داشت؛ بنابراین هرکدام از افراد جامعه به سهم خود باید نقش خود را در حفاظت از اکوسیستم و محیط طبیعی زندگی خود ایفا نمایند.»
قرار بود صدای اره موتورها در جنگل خاموش شود و با اجرای طرح «تنفس جنگل» و «کمربند سبز» به آنان جان دوباره بخشیده شود اما شد بلای جان، چرا که نه برخی دامداران و به اصطلاح «گالشی‌ها» حاضر شدند از جنگل بیرون بروند و نه قاچاقچیان از نسل‌کشی جنگل‌های شمال سیر شدند.
همچنین نه طرح کمربند سبز (خروج دام از جنگل) موفق بود و نه طرح دوم یعنی تنفس جنگل؛ چرا که با وجود اجرای طرح اول، هنوز دام‌ها در عرصه جنگلی می‌چرند و نهال‌های خود رو را از بین می‌برند و در طرح دوم تنفس جنگل هم بهره‌بردار که تا پیش از این از درخت‌های از کار افتاده استفاده می‌کرد حالا با ممنوع‌شدن برداشت از جنگل و افزایش قیمت چوب وارداتی، اطراف جنگل می‌چرخد و شب‌ها وارد جنگل شده و درختان جوان و مولد با حداکثر قطر 45 سانتی‌متر -و نه درختان پیر- را از بیخ و بن کنده و می‌برند؛ آنان با این کارشان جنگل را مقطوع‌النسل می‌کنند.
«واقعا دیگه باید چه اتفاقی بیفته که مردم و مسئولان فکری جدی و عملی برای محافظت از این ثروت ملی که در حال غارت شدن هست، انجام بدهند؟ هر دستگاه ناظری که از این چپاول جلوگیری نکند، خطای بزرگی مرتکب شده است.»
آن‌هایی که قرار بود ابروی جنگل را درست کنند حالا چشمش را هم درآورده‌اند و در واقع با توقف طرح بهره‌برداری از جنگل‌ها، چوب‌بری‌ها هم بیکار شدند و همین شده که آنها تن به خرید چوب‌های قاچاق با قیمت ارزان‌تر بدهند.
حاشیه‌نشینان بیکار جنگل دست در دست چوب‌برهای متخلف داده و شبانه‌روز حداقل از یک منطقه 500 هکتاری در غرب جاده هراز( رودخانه هراز تا جوربند) 20 تا 25 تن چوب صنعتی قاچاق از جنگل خارج می‌کنند، به عبارت دیگر اگر قاچاقچی با یک اره موتوری ماهر روزانه 10 ساعت کار کند در طول یک هفته 400 درخت قطع و آماده حمل می‌شود.
قاچاقچیان با آسودگی در حال فعالیت‌اند و به فرض هم اگر شناسایی شوند مگر چقدر جریمه‌شان است؟ اگر هم از جلو جنگلبانی با بار سه تنی نیسان و یا ۹ تنی کامیون هم بگذرند باز هم باکی ندارند، چرا که به فرض که از سوی منابع طبیعی به دادگاه شکایت برده شود که قاچاقچیان در حال حمل چوب قاچاق دیده شدند، جریمه‌اش در حدی نیست که بازدارنده باشد.
گفته می‌شود جنگلبانی باید اصرار کند که حامل چوب جنگل، قاچاقچی است و حال اگر مدارک و حواله حمل قابل قبولی هم نداشته باشد و جنگلبان قسم هم بخورد بسته به حجم درخت، قطر و سال و سن درخت و سابقه قاچاقی، جریمه‌ای ناچیز و حدود ۸۰۰ هزار تومان از سوی دادگاه می‌شود و جریمه‌ای هم در حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان برای بار نخست تخلف از سوی جنگلبانی بریده می‌شود و داستان پرونده با حدود ۲ میلیون تومان بسته می‌شود و تنها در صورت تکرار جرم، جریمه به صورت ضریبی افزایش می‌یابد.
اینک نیروهای شرکت‌های بهره‌برداری برای محافظت از جنگل‌ها در کنار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری از سوی دولت، آن هم با هزار دردسر در پرداخت حقوق ماهیانه مأمور شدند اما بیشترشان تنها فعالیت قاچاقچیان را به نظاره نشستند، چرا که پشتوانه ندارند و دلشان به تنبیه‌های گاه و بیگاه و ضعیف مأمور قانون که همان یگان حفاظت و قاضی‌ها باشد قرص نیست اما چرا؟ حتی عباس‌نژاد، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، نیز شهریور سال 1398، وجود قاچاق چوب در جنگل را انکار نکرده، اما در عین حال تأکید کرده است، شدت عمل در برخورد با قاچاقچیان چوب را افزایش داده‌اند.
فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درباره قوانین گفت: طبیعتا دستگیری و برخورد قضایی در این خصوص اگر بازدارنده نباشد، ما با تداوم این موضوع مواجه هستیم و این واقعیت وجود دارد که برخوردها در این زمینه بازدارنده نیست و عدم بازدارندگی باعث تکرار جرم در این حوزه شده است.
وی یادآور شده است، ما هم در جنگل‌های شمال و هم در جنگل‌های زاگرس و ارسباران کشفیات بسیاری داریم، اما در ماه گذشته (مرداد 1398)که آمارها را بررسی می‌کردیم، بیشترین کشفیات مربوط به جنگل‌های گیلان و مازندران بوده است.
فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها تصریح کرده، بعضی قاچاق‌ها توسط روستاییانی است که در دل جنگل هستند و منبع درآمدی و امکانات سوختی ندارند، بنابراین هم برای استفاده خودشان و هم برای فروش اقدام به قاچاق می‌کنند.
تا پایان سال ۹۲، مرتکبان به جرائم منابع طبیعی برابر با قانون مجازات قاچاق کالا و ارز که در صلاحیت ذاتی دادسراهای عمومی و انقلاب بود، تحت تعقیب قرار گرفته و مجازات موضوع این قانون در حق آنان اعمال می‌شد.
اما در اوایل سال ۱۳۹۳ با تصویب قانون جدید و اصلاح قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به ماده ۴۸ قانون منابع طبیعی که حمل چوب و زغال جنگلی را در تمام نقاط کشور ممنوع می‌دانست، اشاره نشد. این قانون جدید، صرفاً کالاهای ممنوعه را مشمول رسیدگی در محاکم قضایی دانسته و برخلاف قانون قدیم، تهیه و حمل زغال و چوب‌های جنگلی را در شمار کالاهای ممنوعه قرار نداده و صلاحیت رسیدگی به این‌گونه جرائم منابع طبیعی را از محاکم قضایی سلب و در صلاحیت دستگاه اداری تعزیرات حکومتی قرار داده است.
برخی کارشناسان پیشنهاد داده‌اند که منابع طبیعی از وزارت جهادکشاورزی مستقل شود و دادگاه ویژه‌ای برای منابع طبیعی ایجاد شود و جریمه‌های سنگین برای قاچاقچیان وضع شود.
پیشنهاد دیگر آن است که دادستانی‌ها به همراه مأمور منابع طبیعی به عنوان یگان حفاظت از چوب‌بری‌ها بازدید کرده و چوب‌بری‌های بدون پروانه کسب را جمع کنند، بنابراین هر چقدر مأمور منابع طبیعی گزارش دهد اما اثرگذاری نداشته و جریمه‌ها بازدارندگی نداشته باشد، مبارزه با قاچاق چوب فایده‌ای ندارد./ماه آفرید عزیز کمالی