کمال نیوز: برنامه ریزی مهمترین وظیفه هرمدیر ویا سازمانی است که با منابع محدود سعی درنیل به اهداف مشخص دارد. درادبیات مربوط به برنامه ریزی اصطلاحاتی فرهنگی ، همچون برنامه ریزی اقتصادی واجتماعی مفاهیمی جا افتاده ورایجهستند ولی برنامه ریزی فرهنگی، اصطلاحی است که اگرچه در بعضی از کشورهای پیشرفته سالیان زیادی است که مدنظر برنامه ریزان قرار گرفته است ولی در کشور ما سابقه ی چندانی ندارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی شورای عالی انقلاب فرهنگی بعنوان عالی ترین مرجع سیاست گذاری و مدیریت فرهنگی از سال 1363 تشکیل گردیده و اصول سیاست فرهنگی کشور در جلسه 288 پس از شور و بررسی بسیار به تصویب نهایی رسید. علاوه براینمصوبه مصوبات دیگری نیز با هدف ساماندهی امور فرهنگی به تصویب رسید. مأموریت شورای عالی انقلاب فرهنگی تصحیح و ارتقای فرهنگ و سازماندهی امور فرهنگی برای حفظ استقلال، تحکیم و تعمیق فرهنگ دین باوری در جهت تحقق فرهنگ نوین اسلامی تعریف شده است.
برنامه ریزی فرهنگی می تواند جهت بالا بردن نظام مندی عرصه های نرم افزاری جامعه نقش نسبتا کلیدی ایفا نماید. که این خود می تواند بسترسازی فرهنگی مناسبی برای عرصه های سخت افزاری جامعه مثل سیاست و اقتصاد فراهم نماید.
گونه های مختلف برنامه ریزی فرهنگی:
الف: برنامه ریزی آرمان گرایانه که جامع نگر بوده و تلقی کلانی از مقوله ی فرهنگ دارد.
ب: برنامه ریزی واقع بینانه که مبتنی است بر تنوع بی پایانی از نیازها در برابر محدودیت وسایل و استفاده از تجربه
ج: برنامه ریزی راهبردی یا استراتژیک، مشخص کردن حدود و نحوه ی یث دخالت بخش های عمومی در برنامه ریزی ، فرض اصلی این نوع برنامه ریزی است و به مدیریت بستگی دارد که برنامه را طراحی کند.
د: برنامه ریزی توسعه گرا، این نوع برنامه ریزی نیازهای اصلی مردم را مورد توجه قرار می دهد و با مطالعه و شناخت نیازهای مردم ، برنامه مورد نظر به لحاظ قدرت شیوه ی تحقق اهداف، ابزار و وسایل مورد نیاز به داوری افکار عمومی نهاده می شود.
جایگاه دولت در برنامه ریزی فرهنگی:
درباره مرجع تصمیم گیری و برنامه ریزی در حوزه فرهنگ دو نظریه وجود دارد. پیروان نظریه نخست به عدم دخالت نهاد دولت در برنامه ریزی فرهنگی معتقدند. این گروه بر این باور هستند که گسترش فرهنگها از طریق برنامه ریزی نبوده است زیرا برنامه ریزی زمانی ضروری به نظر می رسد که ما با مقاومت مواجه شویم. بنابراین اگر همه کارها به صورت عادی انجام شود و امور به صرافت طبع جریان یابد کسی سراغ برنامه ریزی نمی رود.
در دیدگاه دوم،دولت به عنوان بزرگترین نهاد در نظام موازنه ی اجتماعی مسئولیت سرپرستی و تکامل ساختارهای اجتماعی را بر عهده دارد. از این رو نه تنها متولی تکمیل فرهنگ بلکه سرپرست رشد و تکامل ابعاد اجتماعی حیات بشری نیز است.
مراحل برنامه ریزی:
موفقیت در برنامه ریزی فرهنگی، مستلزم مراحلی است که در پی آن اشاره می شود:
-
تجزیه و تحلیل گذشته ی پدیده فرهنگی( پدیده ای که می خواهیم برای آن برنامه را طراحی کنیم)
-
طراحی، تدوین و ترسیم دقیق اهداف فرهنگی
-
بررسی علمی نیازها و نگرش های اجتماعی و فرهنگی گروه مخاطب و شناسایی مناسبات حاکم بر آنها به منظور دستیابی به اولویت نیازها
-
شناسایی قابلیتها، امکانات و توانمندی های ممکن در ابعاد نرم افزاری و سخت افزاری
-
شناسایی موانع، مشکلات و محدودیت ها جهت اجرای برنامه در ابعاد نرم افزاری و سخت افزاری
-
طراحی برنامه ها با توجه به اهداف، سنجش نیازها، قابلیت ها و محدودیت ها
-
ابلاغ برنامه به مجریان
-
نظارت ، ارزشیابی، رفع موانع احتمالی و در صورت نیاز، تجدید نظر در برنامه و طراحی برنامه عملیاتی.
- برای تحقق هر برنامه فرهنگی مقدمات و شرایطی لازم است. در سطح کلان، ثبات و اقتدار نظام اجتماعی از جمله شرایط اولیه برنامه ریزی است. همچنین تأمین حداقل نیازهای اقتصادی گروههای هدف، باعث افزایش اثر بخشی و کارایی برنامه ریزی فرهنگی خواهد شد. عدم خنثی سازی فعالیت های فرهنگی توسط نهادها و موسسات فرهنگی موجود در جامعه از جمله الزامات برنامه ریزی فرهنگی موثر می باشد در غیر این صورت ماحصل برنامه ریزی فرهنگی به حداقل ممکن خواهد رسید.
صمد فاضلی
کارشناس مسئول امورفرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی آمل