کمال نیوز: رییس جمهوربه دلیل جایگاهی که در نظام جمهوری اسلانی ایران دارد از اهمیت وموقعیت ویژه ای برخورداراست.به تعبیر قانون اساسی،وی پس از رهبری عالیترین مقام رسمی کشورمحسوب می شود. از طرفی بیشترین حجم دستگاههاوسازمانهای اجرایی ومدیریتی کشور در اختیاراین مقام وقوه مجریه است. لذا به جهت جایگاه داخلی وبین المللی ، شرایط و ویژگی هایی برای انتخاب در نظرگرفته شده است تا بهترین وشایسته ترین فردازجهت لیاقت،کارآمدی وشایستگی،سرنوشت امور را به دست گیرد.
بویژه آنکه پس از اصلاحات قانون اساسی در سال 68 وحذف پست نخست وزیری، اختیارات رییس جمهور گسترده تر شد وقوه مجریه بصورت یک رکنی وبا محوریت رییس جمهورشکل گرفت.
مطابق اصل 115 قانون اساسی،رییس جمهور ازمیان رجال مذهبی وسیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب می گردد:ایرانی الاصل،تابع ایران،مدیرومدبر،دارای حسن سابقه وامانت وتقوی،مومن ومعتقد به مبانی جمهوری اسلامی ومذهب رسمی . موارد مذکوربه شکل دیگری در ماده 35 قانون انتخابات ریاست جمهوری برشمرده شده است."انتخاب شوندگان هنگام ثبت نام باید دارای شرایط زیر باشند:1.ازرجال مذهبی –سیاسی2.ایرانی الاصل3.تابعیت کشورجمهوری اسلامی4.مدیر ومدبر5.دارای حسن سابقه وامانت وتقوی6.مومن ومعتقد به مبانی حمهوری اسلامی ایران ومذهب رسمی کشور"
اصول ومقررات مربوط به شرایط انتخاب شوندگان ریاست جمهوری،موجب طرح برخی تحلیل ها دردفاع یا انتقاد به آن در محافل علمی ورسانه ای گردید. نبودمحدودیت وکثرت داوطلبان که موجب مشکلاتی برای وزارت کشور وشورای نگهبان می شود ازجمله ایراداتی است که صاحب نظران مطرح نموده اند که به نظرمی رسد در قانون جدید انتخابات ریاست جمهوری بادرنظرگرفتن محدودیت های سنی وتحصیلی وغیره رفع گردیده است. در اینجا به سبب اهمیت سه معیاروملاک "رجال سیاسی ومذهبی،تابعیت و مدیر ومدبر"، به تبیین آنها می پردازیم.
الف)رجال :این کلمه در بدو أمر مفهوم شهرت وشناخته بودن را در ذهن متبلور می نماید. اما باتوجه به واژه وظاهر کلمه، اختلاف نظرهایی در مورد اینکه آیا واژه رجال شامل زنان نیز می شود یا نه، پدیدار گشته است.در نگاه اجمالی به صفت رجل در اصل مذکور،ویژگی مرد بودن رییس جمهوری به ذهن متبادر می شود.اما عده ای از حقوقدانان وصاحب نظران در تفسیر واژه رجل با استنادبه برخی متون واسناد،معتقدند رجال در این اصل بر معنی لغوی وحقیقی خود به کار نرفته است لذا این مسأله محصور ومنحصر در مردان نیست. بلکه به معنای شخصیت ها و افراد شاخص است وشامل زنان نیز می شود.
در مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی نیز دو دیدگاه ونظریه وجود داشته است. عده ای با توجه به اینکه منصب ریاست جمهوری،شغلی همانند قضا یا مرجعیت نیست تصدی آن توسط زنان واجد شرایط را بدون اشکال قلمدادنمودند لذا قید رجال را برخلاف مبانی حقوقی می دانستند.گروه دوم عقیده داشتند تصدی ریاست جمهوری،حکومت وولایت محسوب می گردد وحکومت نیزمنحصر به قضا ومرجعیت نیست.بلکه به امور حاکمیت ومدیریت نیز اختصاص دارد ونمی تواند به زنان واگذار شود.زیرا فتاوی ومتون روایی، زنان را از پذیرش حکومت منع نموده است.
با توجه به اینکه شورای نگهبان(بعنوان مرجع تفسیرقانون اساسی)،تفسیری از این واژه ارائه نکرده است همچمنان ابهام وخلاء قانونی در این مورد وجود خواهد داشت.جالب توجه اینکه برخی اعضای شورا(ازجمله دکترکدخدایی،عضوحقوقدان شورا واستاد دانشگاه تهران) قائل به عدم ممنوعیت زنان از حضوردر عرصه رقابت انتخاباتی ریاست جمهوری هستند.
علاوه بر این مسأله، نامزد ریاست جمهوری باید یا در دانش سیاست ومسائل سیاسی روز صاحب نظرباشد یا اینکه به علت اشتغال در مشاغل بالای دولتی مانندوزارت،نمایندگی مجلس وغیره دارای تجربه سیاسی برای اداره امور کشور باشد.
ب)تابعیت
تابعیت رابطه ای سیاسی،حقوقی ومعنوی است که افراد را به دولت وحکومتی معین مرتبط می سازد ودارای اقسامی است(تابعیت تبعی،اصلی،اکتسابی،اجباری،تحققی و...)
وجود این علقه،ناظربرتوجه ویژه رییس جمهور به منافع ملی وتمامیت ارضی واستقلال کشور است و در تمامی کشورها بعنوان شرط اساسی ولازم،پیش بینی شده است. با توجه به مقررات(مانندماده 982قانون مدنی)، وجود تابعیت اصلی برای نامزدهای ریاست جمهوری الزامی است.قید ایرانی الاصل نیزشرط قویتر ومهمتری است که مفهوم آن وجود رابطه تابعیت اصلی پدر( علاوه بر خود شخص) می باشد.
درنتیجه داوطلبان باید ایرانی ودارای تابعیت اصلی باشند لذا کسانی که دارای تابعیت اکتسابی هستند نمی توانند به این مقام نایل شوند.
ج)مدیر ومدبر بودن
یکی دیگر از شرایط رییس جمهور در اصل 115، مدیر ومدبر بودن است. در این باره تفسیری از شورا ارائه نشده است.اما قطعاً این شرط ناظر بر توانایی رییس جمهور برای اداره امور کشور است که دارای ابعاد مختلفی ازجمله مدریت کلان منابع،توانمندی در سازماندهی ومدیریت دستگاهها،آگاهی به شرایط بین المللی،قدرت وتوانمندی در امور امنیتی وسیاسی وفرهنگی ودینی کشور و برخی موارد مهم کلی وکلان دیگر است.
مدبر بودن نیز به معنای تدبیر کردن امورکشور است ولازمه آن قدرت پیش بینی وبرنامه ریزی وتلاش برای اجرای سیاستهای کلی نظام وتحقق اهداف وآرمانهای نظام است.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که با توجه به ساختار پیچیده قوه مجریه ومسئولیتهای گسترده رییس جمهور در امورعمومی ونهادهای مختلف، پیچیدگی های موجود در عرصه بین الملل وحوادث منطقه و برخی مشکلات ومعضلات موجود، به نظر می رسد انتخابات خرداد92 برای مردم ومسئولان بویژه شورای محترم نگهبان، از اهمیت وحساسیت ویژه ای ازجهت بررسی شرایط وانتخاب اصلح برخوردار است.
علاوه بر احراز شرایط توسط شورای نگهبان، آحاد مردم نیز مکلفند در انتخاب خود، تمامی جهات وشرایط ومعیارهای لازم یک رییس جمهوری ایده آل وممتاز را درنظر بگیرند؛ملاکهایی نظیر دینی وعقیدتی،اخلاقی،علمی،مدیریتی،سیاسی واجتماعی و....
محمدعیسی زاده(مدرس دانشگاه)