عليرغم پيشرفتهاي شگرف در مباحث مديريت پسماندهاي شهري، دفن زباله رايج ترين روش دفع زباله در كل جهان است. روشهايي نظير سوزاندن براي همه انواع زباله ها با ويژگيهاي كمي و كيفي متفاوت، قابل اعمال نيستند. بنابراين در حال حاضر دفن زباله روشي گريز ناپذير و غير قابل انكار در مديريت پسماند است.
رشد بیرویه جمعیت و توسعه یافتگی جوامع نیاز به مدیریت هرچه بیشتر پسماند را امری ضروری ساخته است. یکی از روشهای متداول و کاربردی برای دفع مواد زائد، دفن بهداشتی است. دفن بهداشتی روشی است که در آن زباله در لایههای مناسب روی زمین پخش شده و سپس به خوبی فشرده میشود. عمق لایههای فشرده نباید از 5/2 متر تجاوز کند ضمن اینکه لایههای فشرده شده با خاک به ضخامت 15 سانتی متر و بهطور روزانه پوشانده میشود. پوشش روزانه لایهها از مزاحمت ناشی از پراکندگی مواد، تکثیر ناقلین و حشرات، ایجاد بو و آتش سوزی جلوگیری میکند. پس از تکمیل لایهها، سلولهای دفن به ضخامت 60 تا 90 سانتیمتر با خاک فشرده شده پوشانده میشود. در انتخاب محل دفن باید الزامات و قوانین دولتی رعایت شود و انتخاب باید با کمترین آثار منفی اجتماعی، بهداشتی، اقتصادی و محیطزیستی همراه باشد.
محل هاي دفن پسماندها به دليل آن كه در معرض عوامل فيزيكي و بيولوژيكي محيط قرادارند، در طي زمان دچار تغييراتي مي شوند. از جمله اين تغييرات مي توان به توليد شيرابه و نفوذ آن به لايه هاي تحتاني خاك، آلودگي آبهاي زير زميني، توليد و انتشار گازهاي ناشي از تجزيه پسماند مانند متان و دي اكسيد كربن اشاره نمود. امروزه با رشد شهرنشيني در شهرهاي بزرگ، هم چنين افزايش سرانه توليد زباله شهري به علت صنعتي شدن جوامع، جمع آوري و دفع پسماندهاي شهري به يكي از مهم ترين مقوله هاي مديريت جامع پسماندهاي شهري تبديل شده است. هدف اصلي از احداث يك مركز دفن مهندسي ـ بهداشتي به حداقل رسانيدن خطرات ناشي از دفع زميني زباله ها مي باشد. براي دستيابي به اين هدف بايد خطرات مورد نظر و نحوه مقابله با آن ها دقيقاً شناسايي شود . تهيه گزارش ارزيابي اثرات زيست محيطي (assessment impact Environmental) EIA براي پروژه هاي دفن زباله و مواد زايد جامد ضروري است. عليرغم پيشرفتهاي شگرف در مباحث مديريت پسماندهاي شهري، دفن زباله رايج ترين روش دفع زباله در كل جهان است. روشهايي نظير سوزاندن براي همه انواع زباله ها با ويژگيهاي كمي و كيفي متفاوت، قابل اعمال نيستند. بنابراين در حال حاضر دفن زباله روشي گريز ناپذير و غير قابل انكار در مديريت پسماند است.
عملیات تعیین نهایی محل مناسب جهت دفن پسماند در دو مرحلهی مکانیابی صحیح محل دفن پسماند و تعیین محدوده و مساحت مورد نیاز انجام میگیرد. مکانیابی دفن زبالههای شهری فرایند پیچیدهای است که شامل پارامترهای اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی، فنی و همچنین قوانین دولتی میباشد. یکی از روشهای پرکاربرد در تعیین مکان مناسب برای دفن پسماند استفاده از ابزار سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است. در این روش از معیارهای مختلفی مانند خصوصیات زمینشناسی، راههای دسترسی، شیب، گسلها، نوع کاربری اراضی، فاصله از مراکز شهری و روستایی، خاک منطقه، شبکه هیدروگرافی و آبهای زیرزمینی منطقه و غیره استفاده میشود. با استفاده از این معیارها، مناطق مناسب با در نظر گرفتن مساحت مورد نیاز برای دفن پسماند، شناسایی میشود. سپس با استفاده از بازدید صحرایی و ارزیابی محیطزیستی مناسبترین مکان برای دفن پسماند انتخاب میشود.
ملاحضات انتخاب محل دفن
محل دفن باید جوابگوي مواد زاید تولیدي برای 20 تا40 سال آینده باشد. پتانسیل آلودگی منابع آب عامل اصلی مکان یابی محل دفن می باشد. یکی از بهترین روشها برای ارزیابی پتانسیل آلودگی آبهای زیرزمینی، روش آژانس کنترل آلودگی مین سوتا (MPCA) است. این روش از دو گروه فاکتور تشکیل شده است . گروه اول شامل شش فاکتور حذفی اولیه و گروه دوم شامل هفت فاکتور شرطی ثانویه می باشد. به طور خلاصه عدم برآورده شدن شش فاکتور اولیه موجب حذف محل مورد نظر خواهد شد.
الف) فاکتور هاي شش گانه اولیه
-
حداقل فاصله محل دفن از دریاچه یا یک استخر آب حداقل 305 متر باشد.
-
فاصله محل دفن از رودخانه و یا هر مجراي آب محلی 92 متر باشد.
-
محل دفن نباید در داخل مسیل با دبی داراي دوره برگشت یک صد ساله باشد.
-
محل نبایستی در مناطق باتلاقی انتخاب شود.
-
محل نبایستی خطر حضور پرندگان را به فرودگاه محلی ایجاد کند.
-
در محل هایی که داراي غارهاي آهکی هستند واقع نشود.
ب) هفت فاکتور شرطی اگر توسط عملیات مهندسی قابل رفع باشند از نظر محل استقرار مشکلی ایجاد نمی کند:
-
محل دفع نباید در فاصله کمتر از 305 متر جاده هاي اصلی و اتوبان ها، پارك هاي عمومی و منازل مسکونی واقع شود.
-
محل دفن نباید منابع آب مورد استفاده عمومی را تهدید به آلودگی کند.
-
محل دفن نباید در مناطق فرسایش پذیر و زهکشی واقع شود.
-
محل دفن نباید مخازن آب آشامیدنی را تهدید به الودگی کند.
-
محل دفن نباید آب زیر زمینی داراي شرايط زیر را تهدید کند:
-
منابعی که توسط چاه ها مورد استفاده قرار می گیرد.
-
منابعی که یک لایه آبدار دیگر را در منطقه تغذیه میکنند.
-
منابعی که احتمالا در آینده با دبی 4 لیتر در میلی متر مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
-
محل دفن نبایستی در محلی قرار گیرد که منابع آب زیر زمینی توسط یک چینه آب بند مورد حفاظت قرار نگرفته باشد.
-
محل دفن نبایستی در جایی واقع شود که نتوان منابع آب زیر زمینی را توسط روش هاي متداول مورد نمونه برداري قرار داد.
مزایای دفن بهداشتی زباله:
-
اقتصاديترين روش ميباشد البته درصورتي که زمين به مقدارکافي و مناسب باشد.
-
سرمايه گذاري اوليه آن در مقايسه با ساير مواد دفع بهداشتي زباله کمتر است.
-
براي دفع نهايي زباله نياز به مراحل و مکمل بعدي ندارد.
-
نياز به جداسازي مواد ندارد.
-
از زمين دفن براي ايجاد فضاي سبز، پارک و غیره پس از انجام تخليه و پرشدن ظرفيت محل ميتوان استفاده کرد.
معایب دفن بهداشتی زباله:
-
براي جوامع پرتراکم زمين مورد نظر درفاصله مناسب در دسترس نيست.
-
گاهي اوقات در اثر بي توجهي مسئولين مربوطه زباله ها بصورت تلنبار تبديل ميشود.
-
به دليل ايجاد نشت از محل دفن ساختمان سازي مقدور نميباشد (به صرفه نيست).
-
دراثر توليد گاز متان ونشت شيرابه وتوليد گاز Co2 ايجاد خطر انفجار و بالارفتن سختي آبهاي زيرزميني وآلوده شدن آنها.
شیرابه زباله
شیرابه زباله باید در محل دفن بماند و یا به منظور تصفیه انتقال داده شود. شیرابه زباله مایعی است بسیار سمی. درحالت طبیعی شیرابه معمولاً به کف محل دفن نفوذ میکند، هرچند که در بعضی از مواقع امکان حرکت جانبی شیرابه وجود دارد.
مدیریت شیرابه در محل دفن
شیرابه تولیدی در محل دفن میتواند بصورت مختلف جمع آوری شود. متداولترین روشها عبارتند از:
-
ساخت کف محل دفن بصورت شیب های مثبت ومنفی تا دالانهای شیبدار ایجاد شده و شیرابه دراین دالانها جمع آوری شود.
-
لوله گذاری کف محل دفن: لوله های سوراخدار با فواصل مشخص در کف محل دفن قرارگرفته و بر روی آنها یک لایه گراول قرار میگیرد تا پسماند وارد لوله نشود. شیرابه جمع آوری شده توسط این لوله ها درنهایت به لوله اصلی جمع آوری شیرابه وارد شده و توسط این لوله به چاهک جمع آوری شیرابه منتقل میشود.
-
بازگردش شیرابه (بازیابی بهترگازهای تولیدی درمحل دفن)
-
تبخیر شیرابه
-
تصفیه شیرابه و دفع آن بصورت اسپری
-
تصفیه از طریق وتلندها: وتلندها زمین های انباشته از گیاهانی هستند که با عبور فاضلاب و شیرابه میتوانند آلودگی را به حداقل برسانند. میکروارگانیسم های موجود درخاک واطراف ریشه گیاهان و همچنین عملکرد ریشه گیاهان نقش اساسی در تصفیه فاضلاب دارد.