احتجاج امام جواد(ع) به امامت همانند احتجاج به نبوت است و این از موارد مهم الهیات تطبیقی اسلامی و مسیحی به شمار می‌رود.
امام نهم شیعیان دوازده امامی، امام «محمد تقی ابن جعفر الثانی ملقب به المرتضی و القانع» به روایتی در 10 رجب سال 195 هجری به دنیا آمد؛ روایات اهل سنت و مورخان از او به عنوان موصوف به سخا و از نخبگان آل‌محمد(ص) یاد کردهاند؛ از نکات اجتماعی و سیاسی در زندگی امام هفتم و هشتم و نهم ارتباط با غرب جهان اسلام و شمال آفریقا و آندلس است.
ذکر نام‌های مغربی، بربر و آفریقا در کنار اسامی ائمه(ع)؛ مانند نجمه مغربیه، سبیکه نوبیه، سکینه مرسی(murcie) اسپانیایی، به عنوان مادر بزرگ و مادر امام جواد(ع) حاکی از ارتباط وسیع سیاسی-اجتماعی و فرهنگی ائمه شیعه با بربرهای شمال آفریقا است، این ارتباط که از زمان پیامبر(ص) و به وسیله دختر پیامبر حضرت فاطمه زهرا(س) آغاز شده بود، در عصر این سه امام، به ویژه به وسیله امام رضا(ع) به نقطه اوج خود رسید زیرا که، ادریس اول در زمینه‌ای از این گونه ارتباطات موفق شد در بین بربرها که از عصر پیامبر(ص) محبت خود به اهل‌بیت و عترت را اعلام کرده بودند، دولت شیعه معتقد به مبانی تشییع دوازده امامی که همان رؤس تشییع در تصویر امام رضا(ع) است را تأسیس کند.
در همین راستا از سکینه مُرسی اسپانیایی از اهالی مرسیه در شرق اسپانیا، فرزندی متولد شد که نمونه عملی نظریه امامت شیعه امامیه را به منصه ظهور رساند، وجه عبقریت امام جواد(ع) تاکید و تصریح خداوند به علم امام به عنوان شکل ویژه‌ای از علم است که ماهیت آن متفاوت از علم بشری است.
در خصوص امام جواد(ع) احتجاج به امامت همانند احتجاج به نبوت است و این از موارد مهم الهیات تطبیقی اسلامی و مسیحی است، زیرا امام رضا(ع) در پاسخ به کسانی که امام جواد را در سه سالگی به عنوان امام معرفی کردند، فرمود: عیسی(ع) در کمتر از سه سالگی به نبوت برگزیده شد و در منابع اسلامی به این مطلب اشاره شده است که امام جواد(ع) مانند پیامبر مسیحیان در بدو تولد سخن گفت.
امام جواد(ع) در گهواره سه روز پس از تولد به زبان فصیح فرمود: «اشهد ان لا اله الاالله و اشهد ان محمد رسول‌الله»؛ موارد متعدد دیگری در کرامات امام در خردسالی در گزارش‌های تاریخی آمده است؛ که از جمله احتجاج معروف امام جواد(ع) در جلسه علماء و مورخان و فقهاء و خواص دربار مامون بود که پاسخ‌های امام تقی به سئوالات آنها حاکی از وجود علم امامت در امام جواد(ع) است.
پاسخ امام(ع) به مجموعه‌های متعددی از سئوالات در چارچوب علم امامت و نوع خاص پاسخ‌های امام ذکر شده بود، کلماتی موجز با پاسخ‌های مفید، دارائی معانی کثیر بود. اطلاع امام به ضمایر سؤال‌‌کنندگان را نیز در بسیاری از منابع به عنوان سرّ پاسخگویی امام جواد(ع) به انبوهی از سؤالات از نقاط مختلف جهان اسلام دانسته‌اند از سویی در برخی از منابع عامه، امام را به قدرت بدیهه‌گویی (طلق اللساق و قوی البدیهه) وصف کردهاند.
پاسخگویی امام به سؤالات در جلسات جشن عقد او با دختر خلیفه عباسی مأمون که در حقیقت جلسه قضاوت در مورد علم امام بود به این جملات خلیفه ختم شد که اعتراف به حقیقت امامت در خاندان عترت است؛ این خاندان از قماش خلق نیستند، پیامبر(ص) با حسن و حسین(ع) در کودکی بیعت کرد و پدرشان علی در 9 سالگی ایمان آورد و این نژاد همه از هم هستند و هر چه اولشان از فضایل دارد آخرشان هم دارد.
به لحاظ سیاسی-اجتماعی جایگاه امام جواد، در حوزه امپراتوری عباسی مانند جایگاه امام رضا(ع) بود، اما مامون نتوانست مانند عصر امام رضا(ع) از این موقعیت امام جواد(ع) بهره‌برداری کند، زیرا جناح بغدادی خلافت عباسی، جناح ایرانی خلافت عباسی را در هم شکسته بود و لذا مدتی امام جواد(ع) به منطقه عربی در حجاز و به مدینه بازگشت و سال‌های در آن جا به سر برد در حالی که در کنترل سیاست‌های خلافت عباسی بود، سرانجام در سال 218 خلیفه معتصم عباسی بار دیگر قصد تکرار سیاست برادرش مأمون که حدود 20 سال قبل در مورد امام رضا(ع) مورد استفاده قرار گرفته بود را درباره امام جواد(ع) داشت که امام محمد تقی(ع) را به بغداد فراخواند.
بدین ترتیب بار دیگر سرنوشت سیاسی امامت شیعی در حوزه تاریخ خلافت عباسی، تکرار شد و خورشید امامت در محاق سیاست بغدادی معتصم قرار گرفت. اما وجود امام جواد(ع) نقطه عزیمت امامت شیعی و اوج شکوه آن است، خلافت و امپراطوری عباسی فقط در لحظه تاریخ نیمه قرن سوم هجری با آن تقارن داشت.
سخنان امام جواد(ع) بخشی از «الهیات اجتماعی» اسلام است که به ویژه در کلمات ائمه دوازده‌گانه شیعه آمده است. از جمله موارد قابل ذکر در این عرصه این حدیث منقول از امام جواد(ع) است که فرمود:
1- الهیات اداری، اجتماعی، سیاسی
کانت مبایعه رسول‌الله النساء إن یغمس یده فی إناء فیه ماء ثم یخرجها و تغمس النساء بایدیهنّ فی ذلک الاناء بالاقرار والایمان بالله و التصدیق برسوله علی ما اخذ علیهن.
2- الهیات اجتماعی-روانشناسی در خصوص آثار زیارت و معرفی شهر زیارتی قم:
هنگام ورود به حرم حضرت معصومه(س) از درب موزه، این حدیث امام جواد به چشم می‌خورد که «من زار قبر عمتی بقم وجب له الجنه»؛ «هر کس عمه مرا در قم زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود»؛ این حدیث کارآیی و کارکرد زیارت و معرفی شهر زیارتی است که نقش اساسی در شکل‌گیری جامع شیعی در اوایل پیدایش آن داشته است و توصیه امام جواد(ع) در راستا و ادامه توصیه امام صادق(ع) در مورد قم است و اهمیت توریسم زیارتی در ایجاد آرامش و ثبات در جوامع بشری و زندگی فردی را مطرح کرده است.
3- الهیات اجتماعی‌اقتصادی:
نقل کردهاند که ساربانی آن جناب را از مدینه به کوفه برده با اینکه حضرت چهارصد دینار به او پاداش داد، چانه می‌زد. فرمود: سبحان‌الله مگر نمی‌دانی که تا شکر بندگان قطع نشود، افزایش عطای خدا قطع نشود.
4 - الهیات روانشناسی:
اما در این دنیا ما همه با هم آشناییم ولی هر کس با رفیقش همفکر و هم عقیده باشد هر جا رود با او است و آرامگاه، آخرت است.
نویسنده: محمدرضا شهیدی‌پاک، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز
منبع:خبرگزاري فارس