کمال نیوز: سالهای نوجوانی ، مهم ترین دوره رشد در زندگی به شمار می آید و انتظار می رود نوجوان با گذر از این مرحله بحرانی ، به عنوان فردی مستقل از لحاظ عاطفی و اجتماعی به زندگی خود در جوانی و بزرگسالی ادامه دهد . از این رو ، پشت سر گذاردن موفقیت آمیز این مرحله حساس ، مستلزم برقراری رابطه ای انسانی و صحیح میان والدین و فرزند نوجوانشان است . آن چه در پی می خوانید به اصول برقراری چنین رابطه ای اشاره دارد .
بسیاری از مشکلات خانواده هایی که فرزند نوجوان دارند ، نتیجه عدم مشورت با آن هاست . برخی از پدران و مادران در تصمیم گیری های خانوادگی یا در امور مربوط به تحصیل ، شغل و ازدواج فرزندانشان با وی مشورت نمی کنند و به قول معروف او را به حساب نمی آورند . در حالی که مشارکت دادن نوجوان در این گونه امور موجب می شود احساس مسئولیت و توانایی خود تصمیم گیری در او ایجاد گردد . اکنون زمان آن رسیده است که با نوجوان به عنوان فردی بزرگسال رابطه برقرار کنید ، در انجام امور از او نظرخواهی نمایید و برخی از مسائل خانوادگی را با وی در میان بگذارید ( مانند زمان تماشای تلویزیون ، میهمانی رفتن ، مسافرت رفتن ، تعمیر خانه و نظایر آن ) .
به فرزند نوجوان خود اعتماد کنید و پس از دادن آگاهی های لازم به او اجازه دهید که به تدریج در امور گوناگون تصمیم بگیرد و تصمیم گیری در امور زندگی ، تحصیلی و شغلی را تمرین کند . لازمه این کار قراردادن نوجوان در فرآیند تصمیم گیری های خانواده است . نوجوان را نباید در محیط بسته و قرنطینه ای قرار داد . به نوجوان کمک کنید هنگام تصمیم گیری راه های گوناگون را بررسی کند و پیامدهای مثبت و منفی هر کدام را پیش بینی و ارزیابی نماید . موقعیت هایی ایجاد کنید تا فرزند شما با مشکل روبرو شود و ملزم به تصمیم گیری گردد.
در این شرایط او را بطور غیرمستقیم همراهی کنید و راه های متفاوت را نشان دهید ، اما اجازه ندهید که او خود تصمیم بگیرد و به حل مشکلش بپردازد . نکته ظریف این است که هیچ گاه برای نوجوان تصمیم نگیرید ، بلکه با نوجوان تصمیم بگیرید و تا جایی که مقدور است به او کمک کنید تا او خود تصمیم بگیرد . برای مثال نوجوان باید قادرشود با افراد گوناگون برخورد کند ، اما بهترین آن ها را برای دوستی برگزیند .
مسئولیت دادن به نوجوان
نوجوان را به پذیرش مسئولیت تشویق کنید .هنگامی که فرزند شما خود را در مورد کارها و رفتارهایش مسئول می داند ، او را تحسین کنید . از او قدردانی نمایید . در مقابل ، زمانی که اعمال غیرمسئولانه از او سر می زند و به وظایفش عمل نمی کند ، در یک فضای محرمانه و صمیمانه با او صحبت کنید و با دعوت کردن وی به اندیشیدن ، او را نسبت به پیامدها و نتایج اعمالش آگاه نمایید . به نوجوان گوشزد کنید که هر کس در مقابل آن چه انجام می دهد ، مسئول و پاسخگوست .
پدر و مادر مسئول اند کودک دیروز ، نوجوان امروز و جوان فردا را برای ورود به دنیای بزرگترها آماده کنند . نوجوان شما ، روزی شما را ترک می کند و به دنیای مستقل خود قدم می گذارد . چقدر او را با واقعیت ها آشنا کرده اید ؟ چقدر او را مسئولیت پذیر تربیت کرده اید ؟ چقدر او را با مسئولیت هایش آشنا کرده اید ؟
چنان چه نوجوان شما مهارتی را آموخته است ، از او بخواهید به مناسبت های گوناگون آن را نشان دهد .
محبت
شما به فرزند نوجوانتان چگونه نشان می دهید که او را دوست دارید ؟ زیرا اساس یک رابطه سالم و درست میان شما و فرزندتان محبت کردن ، دوست داشتن و مبادله مهر و عطوفت است . یک نگاه محبت آمیز یا یک نوازش مهربانانه معجزه می کند و رفتار نوجوان را به سوی خلاقیت و خیر و نیکی تغییر جهت می دهد . بی شک توجه کردن و محبت کردن یک نیاز روانی و یک تقویت کننده مثبت است ، اما باید آگاه باشید که کجا ، کی ، به چه میزان و چگونه از این تقویت کننده استفاده می کنید . بدیهی است روش و میزان محبت کردن مانند استفاده از دارو برای درمان بیماری های جسمانی ، باید با سن و دیگر ویژگی های فرد تناسب داشته باشد . همان طور که نمی توان برای همه افراد یک نسخه واحد پیچید ، به همه افراد نیز نمی توان به یک میزان و به یک طریق واحد محبت کرد .
بدون شک اگر کودک یا نوجوان در دوران رشد به قدر کافی دوست داشته شود ، یاد می گیرد که خود و دیگران را دوست بدارد ، محبت کردن باید بدون قید و شرط باشد تا موجب رشد کودک شود و در درون او امنیت روانی ایجاد کند . به نوجوان اطمینان بدهید که وجود او را با تمام ویژگی هایش دوست دارید ؛ چه نمره بیست بیاورد ، چه نیاورد ، چه دیپلم بگیرد ، چه نگیرد . البته شایان ذکر است که مانند هر امر دیگری نباید در محبت ورزیدن به دامن افراط و تفریط افتاد یا محبت کردن و دوست داشتن فرزند به معنای تسلیم شدن به خواست های غیرمنطقی نوجوان تعبیر شود و در نتیجه موجب فرزند سالاری گردد .
قاطع و جدی بودن
در کنار تمام اصول برقراری رابطه انسانی با کودک و نوجوان ، اصل قاطع و جدی بودن مطرح می شود . متاسفانه برخی از والدین با فرزندانشان یا بسیار خشک ، رسمی و قاطع رفتار می کنند ، یا بسیار مهربان و نرم . در حالی که معدودی از والدین به موقع مهربان و به موقع قاطع اند .هرگز قاطع بودن و جدی بودن را با عصبانیت ، خشونت و سخت گیری یکی ندانید . قاطع و جدی بودن شما به رفتار و شیوه برخورد شما و اصول گرایی در امر تعلیم و تربیت و رعایت هنجارها و ارزش ها در زندگی فردی و خانوادگی مربوط می شود . بدیهی است که خشونت و عصبانیت ها ، شما را از هدف تان دور می سازد . آهنگ صدا و حالت چهره شما نشان دهنده تمایل و تأکید شما بر قاطع بودن و در عین حال دلسوزی و مهربان بودن است و هم زمان ، پی گیری شما با عمل و رفتار مناسب ، جدی بودن شما را نشان می دهد .
صداقت
مهم ترین اصل که به برقراری رابطه انسانی میان شما و فرزند یا فرزندانتان کمک می کند ، اصل صداقت یا صادق بودن در گفتار و رفتار است . فرزندان به سهولت به میزان صداقت شما با آن ها پی می برند و میزان اعتماد خود را به شما برحسب آن تنظیم می کنند . نوجوانان به خوبی متوجه رفتارهای صادقانه یا رفتارهای ریاکارانه بزرگترها هستند و با کمال خلوص در جای خودش به آن ها تذکر می دهند . شایان ذکر است که اعمال ما ، چه بخواهیم و چه نخواهیم ، زیر نظر فرزندان ماست و توسط آنان مورد ارزیابی قرار می گیرد . جوهره جلب اعتماد ، صادق بودن و صداقت داشتن است . رعایت این اصل مایه استحکام روابط افراد با یکدیگر می شود . هرگز به نوجوان وعده یا قولی ندهید که نتوانید به آن عمل کنید .زیرا حافظه او در این ارتباط بسیار قوی عمل می کند و در صورت عدم وفای به عهد یا قول خود ، این موضوع را با شما در میان می گذارد و آن را به نوعی به عنوان عدم صداقت شما تعبیر می کند .
حفظ عزت نفس نوجوان
یکی از موثرترین روش های برقراری رابطه انسانی با نوجوان ، حفظ و تامین عزت نفس نوجوان است . تحقیقات نشان داده اند نوجوانی که از عزت نفس یاحرمت خود بالایی برخوردار است ، بهتر می تواند زندگی کند ، با دیگران رابطه برقرار کند ، به پیشرفت تحصیلی نایل گرددو فردی خلاق و پویا باشد . نوجوانی که عزت نفسش حفظ شده است ، در رویارویی با مسائل و مشکلات از استواری و مقاومت بالایی برخوردار بوده ، آسیب پذیری او کمتر است . عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن . مجموعه احساسات ، عواطف ، نگرش ها و تجربیات فرد در طول زندگی او موجب می شوند که فرد احساس خودارزشمندی کند ، نسبت به خود ،ارزیابی مثبت داشته باشد و احساس لیاقت و کفایت کند . همه نوجوانان ، صرف نظر از سن ، جنسیت و زمینه فرهنگی ، به حفظ عزت نفس نیاز دارند .
لازمه خلاقیت ، پویایی ، پیشرفت و حرکت ، تقویت عزت نفس نوجوان است .والدینی که به فرزند نوجوان خود روحیه و امید می دهند ، توانایی های او را تحسین و تمجید می کنند ، این نیاز را به خوبی در او ارضاء می کنند و موجب می شوند که اعتماد به نفس فرزند آن ها تأمین شود و فرزند یا فرزندانشان با اطمینان مسیر پرنشیب و فراز زندگی را طی کنند و با روحیه ای مقاوم با مسائل و مشکلات و مسئولیت ها مواجه شوند .
در این اصل دو تصویر متفاوت از ویژگی های نوجوانی که از عزت نفس بالایی برخوردار است ، در مقایسه با ویژگی های نوجوانی که عزت نفس پایینی دارد ، ارائه می شود :
الف) نوجوانی که از عزت نفس بالایی برخوردار است ،
-مستقل عمل می کند ( در مورد استفاده از وقت ، پول و لباس )
-احساس مسئولیت می کند و خود تصمیم می گیرد .
-به دیگران در صورت لزوم کمک می کند .
-به پیشرفت هایش افتخار می کند و گاهی از خود تعریف می کند .
-از تغییر مثبت و نوآوری استقبال می کند .
-عواطف و هیجان های خود را نشان می دهد و ابراز می کند .
- مسائل و مشکلات و ناکامی ها را با شکیبایی تحمل می کند
ب ) نوجوانی که دارای عزت نفس پایین است
-فردی متکی است و تصویری منفی از خود دارد ( نمی دانم ، نمی توانم )
-احساس می کند که دیگران برای او ارزشی قائل نیستند .
-در رویارویی با مسائل و مشکلات و ناکامی ها احساس درماندگی می کند .
-برای ضعف های خود ، دیگران را سرزنش می کند و به شانس نسبت می دهد .
-زود ناامید می شود ، بهانه جویی می کند و نمی تواند انتقاد را بپذیرد.
-عواطف و هیجان های خود را نشان نمی دهد و ابراز نمی کند .
-به سهولت تحت تأثیر دیگران قرار می گیرد و کاری را چشم بسته انجام می دهد .
ثبات عاطفی والدین
نوجوان نیاز به آرامش دارد . نوجوان نیاز دارد که پدر و مادری با عواطف کم و بیش پایدار داشته باشد . هر قدر روابط پدر و مادر با یکدیگر و روابط پدر و مادر با نوجوان از ثبات و استحکام برخوردار باشد ، نوجوان احساس آرامش بیشتری می کند . زمانی که پدر و مادر بر اساس اصل ثبات عاطفی با فرزندان خود رابطه برقرار می کنند و دارای شخصیت سالم و استواری اند ، نوجوان بهتر می تواند روی آن ها حساب باز کند و مطمئن تر به آنان تکیه نماید . در مقابل ، در خانواده هایی که پدر و مادر از نظر عاطفی متزلزل ، ناپایدار و به اصطلاح دمدمی مزاج اند ، نوجوان قادر نیست به آن ها تکیه کند و در نتیجه تلاش می کند پناهگاه دیگری جست و جو کند و به محل امن یا شخص امن دیگری پناه ببرد . برای مثال ، در خانواده هایی که پدر معتاد است ، بین پدر و مادر در اکثر مواقع دعوا و کتک کاری است ، رابطه پدر و مادر و نوجوان (مثلث مقدس) متزلزل می گردد و بذر اضطراب و تعارض در درون نوجوان کاشته می شود .
امید است والدین فهیم و معزز با بهره گیری از مفاهیم ارزشمند مکتب حیات بخش قرآن کریم و سیره ی رسولان گرامی و ائمه اطهار و نیز دقت نظر در نوع رفتار و گفتار و الگوپذیری از سرنوشت اقوام و افراد موفق و تأثیرگذار در همه ی مکاتب دنیا ، بتوانند در مواجهه با شرایط گوناگون فرزندانشان بهترین نوع آن را انتخاب نموده تا فرزندان لایق و شایسته تحویل جامعه بشری نمایند . ان شاا... تعالی