به گزارش پایگاه خبری کمال نیوز، علی رحمانی مدیرعامل موسسه حقوقی بین المللی فکر نوین مازندران به مناسبت روز جهانی مالکیت فکری مقاله ای را با عنوان اهمیت مالکیت فکری در اقتصاد کشور و جهان به دفتر این پایگاه خبری ارسال نموده که متن کامل آن بدین شرح است:

در سال 2000 میلادی کشورهای عضو سازمان جهانی مالکیت فکری روز 26 آوریل مطابق با 6 اردیبهشت روزی که معاهده وایپو در سال 1970 لازم الاجرا شد- را به عنوان روز جهانی مالکیت فکری نام گذاری کردند تا درک عمومی از اهمیت مالکیت فکری را افزایش دهند. از آن سال تا کنون کشورهای عضو وایپو جشن روز مالکیت فکری را در این تاریخ  برای برسی موضوعات مالکیت فکری از فیلم و کتاب گرفته تا فن آوریهای روز برای توسعه بسترهای اقتصادی و فرهنگی و هنری و ایده های نو برگزار می کنند.

دفتر حقوقی فکر نوین این روز را به همه هنرمندان و ادبا و شعرا و صاحبان فکر و اندیشه و کلیه اشخاصی که دلشان برای خلاقیت و نوآوری می تپد و همچنین حقوقدانان حامی فکر، شادباش و زنده باد می گوید و بهترین تحولات را برایشان آرزو می کند.

به  امید آنکه پژوهشگران و شرکتهای دانش بنیان و صنایع کشور با بهره گیری از مطالب ارائه شده در زمینه حقوق مالکیت فکری،بتوانند تهدیدهای خود را به فرصتهای پیشرو تبدیل کنند.

مالکیت فکری البته موضوع مالکیت فکری بحث جدیدی نیست. چرا که فکر، قدرت لاینفکی بوده که انسان هیچوقت ازآن خالی نبوده وهمیشه به منظور رفع نیازهای خود از آن بهره میگرفته است.

به هر حال امروزه با توجه به گسترش ارتباطات در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی بویژه از طریق شبکه جهانی اینترنت و قابلیت دسترسی سریع و آسان به تمامی اطلاعات وامکان سوء استفاده برخی افراد از آثار و دستاوردهای دیگران، بر اهمیت حفظ این نوع مالکیت واعتبارآن افزوده شده است.

بعضی ازسازمانهای بین المللی، بخصوص سازمان جهانی مالکیت فکری یا مختصرا وایپو (WIPO) به منظور تبیین و گسترش مالکیت فکری دربین جوامع مختلف و نیز در محیط الکترونیکی،تحقیقات و بررسیهایی انجام داده اند تا بهتر و دقیق ترابعاد و ویژگیهای آنرا مشخص و موقعیت آنرا مستحکم نماید .

این حقوق میتواند ضامن موفقیت اقتصادی و فناوری پژوهشگران و شرکتهای دانش بنیان در عصردانش محوری باشد. حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوق نوینی است که از فعالیت‌ها ومحصولات فکری در زمینه‌های تجاری،علمی، ادبی وهنری حمایت میکند.

به عبارت دیگر، حقوق مالکیت فکری مجموعه ای ازقوانین ومقرراتی است که از اثرات ناشی ازفکر،خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یکسری حقوق مادی محدود به زمان وحقوق معنوی دائمی به پدیدآورنده آن اعطاء مینماید.

اصطلاح مالکیت فکری برای اولین بار در اکتبر 1845 در دادگاه ماساچوست درمورد قضیه ثبت اختراعاتDavoll Brown و شرکایش، مورد استفاده قرار گرفت. با تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکریwipo )وایپو (درسال 1967 این اصطلاح بصورت رسمی بکاربرده شده است.

فرض اساسی درقانون مالکیت فکری این  است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا میشود که صاحبان حق انحصاری اثر ازنظر مالی ازکار خود بهره مند شوندو نسخه برداری ازاثر خود راتحت کنترل داشته باشند.

بنابراین حقوق مالکیت فکری،حلقة مکمل چرخة نوآوری به حساب میآید وسبب شکوفایی اندیشه های خلاق انسانی، توسعه ی تحقیقات،علم وفناوری و تجارت میشود.

درسه دهه اول پس ازانقلاب، افزایش تعداد دانشگاهها و رشد کمی دانشجویان، بازسازی صنایع داخل و ارتقای وضعیت صنعتی دراولویت برنامه توسعه اقتصادی ایران قرارداشت.

اکنون که ایران در دهه چهارم پس ازانقلاب قراردارد، در کنار توسعه کمی و کیفی صنایع و ارتقای وضعیت دانشگاهها،دولتمردان همت ویژه ای را برای توسعه فناوریهای پیشرفته و اقتصاد دانایی محور گماشته اند.

با تصویب قوانینی مانند «قانون حمایت ازشرکتها ومؤسسات دانش‌بنیان وتجاری‌سازی نوآوریها واختراعات» در مجلس شورای اسلامی وتصویب «نقشه جامع علمی وفناوری کشور»درشورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر اسناد بالادستی در نظام پژوهش کشور،الزامات قانونی برای حرکت دراین مسیر وتوسعه ‌ی دانش وفناوریهای برتر و پیشرفته ایجاد گردید.

یکی از زیرساختهای که میتواند ضامن موفقیت اقتصادی وفناوری پژوهشگران وشرکتهای دانش بنیان درعصردانش‌محوری باشد،توجه به «حقوق مالکیت فکری»است.

پژوهشگران وشرکتها با بهره‌گیری ازنظام حقوقی مالکیت فکری، قادر خواهند بود تا چتر حقوقی کارآمدی برای فرایند خلق ایده تا صادرات فناوری وتجاری سازی خودشان فراهم آورند. با توجه به اینکه غالب داشته های پژوهشگران وشرکتهای دانش بنیان ازجنس داراییهای فکری است لذا «مدیریت و حفاظت حقوقی ازدارایی های فکری»امری اجتناب ناپذیرخواهد بود. ازسوی دیگر، برای واردشدن به عرصه اقتصاد جهانی باید با ادبیات خاص دنیای تجارت که یکی ازمباحث کلیدی آن «Intellectual Property Law» یاهمان حقوق مالکیت فکری است، آشنا شد.

 دریک جمله میتوان گفت: «ندانستن مباحث حقوق مالکیت فکری برای پژوهشگران وشرکتهای دانش بنیان یک تهدید جدی ودانستن آنها به عنوان یک فرصت بزرگ خواهدبود».

با وجود اینکه ارائه ی یک تعریف دقیق ازمالکیت فکری چندان هم ساده نیست بسیاری ازمردم تاحدودی با این عبارت ومفهوم آن آشناهستند،درهنگام خرید یک کتاب و یاهنگام خرید یکدستگاه الکترونیکی این نکته مورد پذیرش قرارگرفته است که نویسنده ی کتاب یا مخترع دستگاه،مالک اولیه واصلی ایده وفکرخودهستند.

مالکیت یک هبریکشینیست بلکه درواقع بر فکر و ایده ای است که منجر به نوآوری در صنعت یانگارشیککتابویارونقیکنام تجاری شده است. همین مالکیت باعث میشود به راحتی نتوان یک کتاب را کپی کرد یا محصولاتی با نشان تجاری تقلبی به بازارعرضه نمود.

علت اینکه عبارت «مالکیت فکری» کمی پیچده به نظر میرسد این است که کاربرد کلمات «مالکیت»و «فکری» با استعمال رایج درمحاورات روزمره اندکی متفاوت است. برای ساده ترشدن مفهوم این عبارت میتوان هرکدام ازاین دوکلمه رادر معنای خاص خود دراین عبارت،بررسی نمود؛

«مالکیت»: منظورمالکیت وتصاحب چیزی است که نمود بیرونی ندارد؛ برای مثال یک نویسنده مالک محتوای کتابی است که نوشته است ویک کارخانه تولید پوشاک برای همیشه مالک علامت ونشانی است که محصولات خود راتحت آن نام عرضه میکند.

«فکری»: مالکیت فکری عمدتا ناشی ازفکر وایده ی شخصی است که آن را ایجادکرده است،یک اختراع محصول فکر و نبوغ مخترع خود است ویک قطعه ی موسیقی زاده ی ذهن آهنگسازی است که آنرا برای اولین بارنواخته است.

دراسناد بین المللی،تنها تعریفی که ازحقوق مالکیت فکری در دست میباشد، در ماده یدوم کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری است که این حقوق راصرفا اینچنین نام میبرد:

فعالیتهای ادبی،هنری وعلمی ، اجرای برنامه های هنری هنرمندان، اختراعات در تمام زمینه های ناشی از تلاش انسانی،اکتشافات علمی،طرح های صنعتی،علایم تجاری وحمایت دربرابر رقابت غیرمنصفانه.

علاوه بر موارد فوق امروزه، موارد دیگری نیز چون حمایت ازگونه های گیاهی ، طرح های ساخت مدارهای یکپارچه، اسرار تجاری و اطلاعات محرمانه و دانش سنتی، منابع ژنتیکی وفرهنگ وادب عامه وجود دارند که جزموضوع حقوق مالکیت فکری قرارمی گیرند. حقوق مالکیت فکری به خالق یامالک یک حق اختراع،علامت تجاری یا مولفی ک اثراین امتیاز را میدهد که ازاثر خویش بهره برده یا درآن زمینه سرمایه گذاری کند.

بنابراین میتوان گفت که حقوق مالکیت فکری مجموعه ای ازقوانین ومقرراتی است که ازاثرات ناشی ازفکر،خلاقیت وابتکاربشرحمایت کرده ودراین راستا یکسری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدیدآورنده آن اعطاءمینماید.

 

3- تاریخچه مالکیت فکری

با وجود ریشه داربودن موضوع مالکیت فکری، حقوق مالکیت فکری موضوع جدیدی است. درسال 1690 جانلاک درکتاب "دورساله" خود، مالکیت یک اثرهنری را به مولف آن نسبت داد. اما اولین قوانین دراین زمینه باپیشرفت صنعت چاپ وحمایت ازمولفان دربرابرمساله چاپ غیرمجازوضع گردید. اولین قانون مربوط به حق مولف دردنیا، "قانونآن" (the statute of Anne) است که درسال1710 میلادی در پارلمان انگلیس وضع گردید این قانون مولفرا به عنوان دارنده حق صدور جوازنسخه برداری معرفی میکند.

درفرانسه،لویی شانزدهم درسال 1977 در این زمینه فرمانی را صادر کرد و درآمریکا ابتدا با وضع قانون محلی درسال 1783،حقوق مالکیت فکری بنانهاده شد وسپس درسال 1789 به صورت یکی ازاصول قانون اساسی متجلی شد. اصطلاح مالکیت فکری (Intellectual Pproperty) برای اولین باردراکتبر 1845 دردادگاه ماساچوست درمورد قضیه ثبت اختراعاتDavoll Brownو شرکایش، مورداستفاده قرارگرفت.

هرچند که برخی دیگر از نویسندگان معتقدند که اصطلاح مالکیت فکری به قبل ازسال 1845 برمیگردد. بطورمثال برطبق فصل 1 قانون فرانسه که درسال 1791 تصویب شد تمامی اختراعات جدیدازحقوق نویسنده ومخترع بحساب می آمد وتمامی حقوق آن اختراع از 5 تا 15 سال برای وی محفوظ بود. تا قبل ازسال1967،اصطلاح مالکیت فکری بصورت غیر رسمی بکارمیرفت ولی از سال 1967 که سازمان جهانی مالکیت فکری تاسیس شد این سازمان تلاش زیادی را در جهت توسعه این اصطلاح انجام داده است.

لازم به ذکر است ایران ازسال ۲۰۰۱ عضوسازمان جهانی مالکیت فکری است وتابحال تعدادی از پیمان‌های مربوط به مالکیت فکری را پذیرفته ‌است.

ایران درسال ۱۹۵۹ به پیمان پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی پیوست، همچنین در سال ۲۰۰۳ به پیمان مادرید برای ثبت بین‌المللی علائم ملحق شد و درسال ۲۰۰۵ عضو توافق نامه لیسبون به منظور حمایت ازنام منشاء و ثبت بین‌المللی آن شد که حفاظت از نام جغرافیایی مرتبط با محصولات را تضمین می‌کند.

ایران تاکنون کنوانسیون برن(bern) برای حمایت از آثار ادبی وهنری را امضا نکرده ‌است و عضو هیچ یک از کنوانسیون‌های بین‌المللی مربوط به حق تکثیر نیست. درسازمان تجارت جهانی(wto) تنها ناظراست و به موافقت نامه تریپس(trips)هم نپیوسته‌ است.

 

4- اهمیت حقوق مالکیت فکری

درماده 27 اعلامیه ی جهانی حقوق بشر،حق برخورداری از منافع معنوی ومادی ناشی ازهرگونه محصول فعالیت علمی،ادبی یاهنری را در کنار حقوق بشری نظیرحق حیات،حق آزادی بیان واندیشه به رسمیت میشناسد. همین موضوع درپیبردنبهاهمیتوجایگاه مقوله ی حقوق مالکی تفکر کفایت می کندچرا که یکی ازحقوق اساسی انسان محسوب شده است.

محصول هوش انسانی،درمقایسه با سایرکالاها و محصولات دارای سه خصیـصه ویژه ای اسـت:

•نتیجه مستقیم کار فکری انسان است.

•در اثر مصرف از بین نمیرود.

•بـه راحتـی عرضـه شـده و قابلیت تکثیر دارد.

مشابه باساختار نظام قانونی که به زندگی فرهنگی واجتماعی نظم میدهد مقررات و قوانین مالکیت نیز میتواند حلقه ارتباطی دنیای افکار و اندیشه های انسان باشد.

بطورمثال بدون وجوداین حقوق،انگیزه مولفان ونویسندگان برای خلق اثراز بین خواهد رفت.

فرض اساسی درقانون مالکیت فکری این است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا میشود که صاحبان حق انحصاری اثر ازنظرمالی از کارخود بهره مند شوند ونسخه برداری ازاثر خود را تحت کنترل داشته باشند.

به سبب همین حمایت است که با هر بار خرید محصول مورد حمایت مالکیت فکری در واقع بخشی ازقیمت آن به عنوان سهم ایده پردازمحصول پرداخت میشود. بخشی از قیمت یک کتاب متعلق به نویسنده ی آن است.

قسمتی ازمبلغی گوشی موبایل سهمی است که برای مخترعان فناوریهای نوین به کار رفته در گوشی موبایل پرداخت میشود. قسمتی از قیمت نوشابه پولی است که بابت علامت و نشان تجاری آن هزینه میشود.

بدیهی است که این مسئله به تدریج و به مرور زمان باعث رونق درصنایع گوناگون شده است.

تنها کافی است تصور شود به عنوان یک مخترع در مقابل زمان ونبوغی که مصروف گشته، بایدپاداش موجهی نیز دریافت شود،مسلما این نکته ی تشویقی،نوآور را واخواهد داشت تا به خلق نوآوری های بیشتری اقدام بنماید.

همانطورکه درشکل 1 نمایش داده شده است،حقوق مالکیت فکری،حلقه مکمل چرخه نوآوری به حساب می آید. بعد ازخلق ایده با ایجاد حقوق مالکیت فکری امکان تجاری سازی آن تسهیل میشود.

 

شکل1- چرخه نوآوری [1]

بنابراین مالکیت فکری،ازجمله مقوله هایی است که به جهت اهمیت آن باید حفاظت شود،همانگونه که با سارقان اموال فیزیکی مثل تلویزیون و تلفن  همراه و ... برخورد می شود باید در مواردی که اموال فکری مثل علامت تجاری ثبت شده در تلویزیون ها و تلفن های همراه و ... که مورد سرقت یا سواستفاده قرار می گیرد نیز برخورد صورت گیرد .

5- لزوم توجه به مالکیت فکری درتحقیقات و کسب و کار

اهمیت مالکیت فکری زمانی از حمایتهای حقوق بشری و بین المللی فراترمیرود که به تاثیرآن در رونق تجارت به ویژه تجارت بین المللی و تحقیقات و توسعه ی فناوری به ویژه فناوری های نوین پرداخته میشود.

مطالعه ی تاثیرات یک حمایت از داراییها وسرمایه های فکری در توسعه ی علوم و فناوری داشته گویای این مطلب است که یکی از نتایج عمده حمایت ازمالکیت فکری،ترغیب دانشمندان ومحققان به انجام تحقیقات بیشتر وموثرتر است، چرا که در مقابل نبوغ مصروفی پاداش در خور دریافت مینمایند.

درعرصه ی تجارت بین المللی ایجاد مزیت و اعتبار نسبت به رقبا به سبب تملک سرمایه های فکری ازسوی برخی اصحاب بازار موجب افزایش قدرت چانه زنی و افزایش سودمیگردد،به ترتیبی که امروزه سرمایه ی شرکتهای بزرگ نه تنها با دارایی های ملموس (Tangible Asset) بلکه با داریی های ناملموس (Intangible Asset) و دارایی های فکری ایشان نیز محاسبه میشود.

درصحنه ی تجارت، شرکتها بعد از ثبت اختراع دستاوردهای تحقیقاتی خود،هم میتوانند خود بطورمستقیم این فناوریها را تبدیل به محصول نموده وبه بازار عرضه کنند ویا با فروش امتیاز بهره برداری ازاختراع ازطریق قراردادهای انتقال فناوری (لیسانس ) به شرکتهای دیگر،هزینه های تحقیقات را جبران نموده وسود قابل ملاحظه ای را به دست آورند.

مالکیت فکری شرکتها در مورد اختراعات، انحصار تولید و فروش وعرضه ی محصولات را به مدت بیست سال دراختیار شرکتها قرارمیدهد و درموردعلائم تجاری این انحصارمیتواند نا محدودباشد.

چنین انحصاری است که برتری جایگاه شرکت مالک سرمایه ی فکری را در بازار تحکیم میکند،افزایش قدرت چانه زنی واعتباردرمیان رقبا رابرایش به ارمغان میآورد و تضمین کننده ی بازگشت سرمایه های شرکت است،چراکه حتی اگر شرکتی قادر به استفاده ازحق انحصاری خود نباشد به سادگی ازطریق انتقال فناوری اش میتواند بازگشت سرمایه داشته باشد.

درعین حال بی توجهی به مالیکت فکری دریک شرکت موجب بهره برداری اشخاص ثالث بدون اجازه شرکت وتولید محصولات مشابه توسط رقبا و به خطر افتادن اعتبار وسود شرکت شود و قدرت چانه زنی شرکت را در بازارتحت تاثیر قرار دهد.

در تحقیقات توجه و دقت درامرمالکیت فکری از آن جهت است که بی توجهی به مالکیت فکری و عدم ثبت نتایج و نوآوریهای دست یافته ی محققان این خطر را برای ایشان دارد که دستآوردهای شان مورد سوءاستفاده یا حتی سرقت و ثبت به نام دیگران شود ونبوغ،زمان و هزینه های مصروف شده به طور کامل ازبین برود.

به همین جهت است که دراغلب مراکز تحقیقاتی نظیر پارکهای علم و فناوری و دانشگاهها ومراکز تحقیق وتوسعه پرداختن به امرمالکیت فکری ازحساسیت بالایی برخورداراست.

بحث و نتیجه گیری:

حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که از فعالیت‌ها و محصولات فکری در زمینه‌های تجاری،علمی،ادبی وهنری حمایت میکند. به عبارت دیگر،حقوق مالکیت فکری مجموعه ای ازقوانین و مقرراتی است که ازاثرات ناشی ازفکر،خلاقیت وابتکار بشرحمایت کرده و دراین راستا یکسری حقوق مادی محدود به زمان وحقوق معنوی دائمی به پدیدآورنده آن اعطاء مینماید. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا میشود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظر مالی از کار خود بهره مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند.

بنابراین حقوق مالکیت فکری،حلقة مکمل چرخة نوآوری به حساب می آید و سبب شکوفایی اندیشه های خلاق انسانی،توسعه ی تحقیقات،علم و فناوری وتجارت میشود.

مدیر عامل: علی رحمانی کارشناس ارشد حقوق مالکیت فکری                             

موسسه حقوقی بین المللی فکرنوین مازندران44152822 011

آمل خ معلم اباذر ششم برج کاج واحد 23