کمال نیوز/ چکیده :
در این مقاله با توجه به موضوع آن که به مساله اخلاق و رسانه توجه گردیده است سعی شده است تا مفاهیم ارزنده اخلاقی که در بحث رسانه موضوعیت داشته و در راستای آن می باشد را مورد بررسی قرار دهد.
این مقاله در صدد می باشد به مسائلی چون امانت داری، صداقت ورزی و ارزش گذاری در جامعه رسانه ای بپردازد و نقش ارزنده آن را در تبیین رسالت والای اصحاب رسانه تشریح نماید.
در مقاله فوق در کنار توجه به فضایل اخلاقی در رسانه ها به موضوعاتی چون تجاوز به حریم خصوصی، نقادی و سرقت ادبی که در زیرشاخه های بحث اخلاق در رسانه قرار می گیرد و از موضوعات مبتلابه در جامعه رسانه ای امروز می باشد به تحلیل قرار گرفته است.
مقدمه:
رسانه ها در عصر کنونی به عنوان موثر ترین و کار آمد ترین ابزار ارتباطی می باشند که جامعه جهانی را به دهکده ای درهم فشرده تبدیل کرده اند که اخبار و اطلاعات در سریع ترین زمان ممکن به سراسر جهان منتقل میشود و این توسعه و گسترش که فواید ارزنده ای را برای جامعه جهانی بر عهده دارد و بر سطح آگاهی ها و اطلاعات آنها می افزاید اگر بر محوریت اخلاقی بنا گردد می تواند راهگشا و جهت دهنده باشد و آن رسانه ای که برگرفته از چنین آراء و نظریات ارزنده باشد خود می تواند به عنوان الگویی ارزنده باشد و به بهترین نحو ممکن از آن بهره برداری گردد.
متاسفانه غالب رسانه های جهان در دست عده ای از زورمندان و سرمایه داران می باشد که آنان از این ابزار در راستای منافع خود بهره می گیرند و درصدد می باشند تا افکار عمومی جهان را به منظور دستیابی به خواسته ها و برنامه های خود سوق دهند و فرهنگ جمعی شان را بر فرهنگ های متمدن جهانی غالب سازند که در این راستا رسانه های مستقل باید نقش ارزنده ای را در برابر تهاجم فرهنگی دشمنان ایفا نمایند..
کلید واژه : رسانه - اخلاق - امانت - صداقت – تجاوز به حریم خصوصی – ارزش گذاری – سرقت ادبی
رسانه و امانت:
امانت داری از صفات و فضائل اخلاقی است که در دین مبین اسلام به انجام صحیح آن تاکید گردیده است که علاوه بر ترویج حس اعتماد افزایی، موجبات نزدیکی قلوب و مهربانی را فراهم می آورد و جامعه ای آرام و سالم را فراهم خواهد کرد.
رسانه به عنوان موثر ترین ابزار ارتباطی و اهالی آن به عنوان رابط بین مردم و مسئولین جامعه نقش اساسی در اجرای صفت حسنه امانت دارند.
اهالی رسانه باید بر این امر توجه داشته باشند که مسئولیت فوق به منظور ارائه دقیق و صحیح اخبار و اطلاعات و بیان خواسته های مردمی می باشد که نباید آن را با افراط و تفریط های برخواسته از منافع فردی و یا گروهی همراه سازند و پیامبر اکرم(ص) در حدیثی که از کتاب نهج الفصاحه نقل می شود می فرمایند: آن که امانت دار نیست، ایمان ندارد.
اهالی رسانه باید به مسئولیت خطیر خود در راستای آگاهی افزایی در میان آحاد جامعه و نقش خود در تبیین مشکلات مردمی آگاه بوده و هیچ گاه چتین رسالت ازنده ای را فدای خواسته های فردی و منافع گروهی نسازند.
اهالی رسانه باید همگان را با نگاهی واحد بنگرند و تمام تلاش خود را در راستای تحلیل واقعیت ها و ارائه راهکار های مدون و مناسب به منظور حل مشکلات به کار گیرند.
اگر صفت امانتداری در رسانه ها تقویت گردد سبب خواهد شد تا مخاطب حس اعتماد افزایی
وافرادی را نسبت به آن پیدا نماید و به ارائه اخبار و اطلاعات و تحلیل های آن مطمئن باشد و در عکس مطلب فوق نیز باید گفت که افزایش سطح دانش ها و تجربیات در میان آحاد جامعه سبب شده است تا مردم بتوانند رسانه هایی که صفت امانت داری به نحوی شایسته در آن نهادینه نشده است را تشخیص نمایند و به ارائه اخبار آن با نگاهی تردید آمیز بنگرند
در مساله مورد بحث دو بخش مسئولین و اهالی رسانه از وظایفی برخوردارند که باید برای اجرای آن اهتمامی نیکو ورزند.
مسئولین وظیفه دارند تا با نگاهی جامع نگر به کلیه رسانه ها توجه کرده و در راستای توسعه همه جانبه آنان بکوشند و نه این که برای تقویت تربیون های خاص خود تلاش کنند.
اهالی رسانه نیز باید بر مسئولیت والای خود در برابر اذهان عمومی جامعه و خداوند منان توجه نمایند و تلاش خود را در راستای انعکاس حقایق و ارائه تحلیل های ارزنده که می تواند در رفع معضلات و مشکلات جامعه موثر باشد به کار گیرند.
رسانه وصداقت
صداقت ورزی از امور شایسته و ارزنده است که در تمامی ادیان بر رعایت آن تاکید گردیده است و اهتمام در ترویج آن موجب رشد و توسعه فرهنگی جامعه خواهد شد و در عکس نیز عدم توجه به این فریضه والای اخلاقی زمینه ساز بی اعتمادی و هرج و مرج می گردد و امام صادق(ع) در حدیثی که از کتاب کافی نقل گشته است می فرمایند: فريب نماز و روزه مردم را نخوريد، زيرا آدمى گاه چنان به نماز و روزه خو مى كند كه اگر آنها را ترك گويد، احساس ترس مى كند، بلكه آنها را به راستگويى و امانتدارى بيازماييد.
رسانه که در عصر کنونی به عنوان برترین ابزار ارتباطی در بین انسان ها می باشد باید هم خود صداقت را رعایت نماید و هم در گسترش صدق و راستی تلاش شایسته ای داشته باشد.
رسانه ای که صادقت را سرلوحه امور خود قرار دهد و از نیرنگ و فریب بازی در فضای اطلاع رسانی خودداری نماید، می تواند به بهترین وجه ممکن در دل های مخاطبان رسوخ کرده و نقش والایی را در جهت دهی به افکار آنان ایفا کند.
رسانه در کنار صداقت ورزی در کار خود می تواند یکی از بهترین ابزار در راستای ترویج فرهنگ صدق گویی در جامعه باشد و با انجام اقدامات موثر و سازمان دهی شده فرهنگی نقش والایی را در این امر به وجود آورد.
رسانه ای که به چنین ابعاد شایسته ای می پردازد و در خط مقدم ترویج فضایل اخلاقی در جامعه قرار می گیرد خود به عنوان الگویی ارزنده خواهد شد که مبنای تفکر و اندیشه همگان قرار خواهد گرفت.
ولی باید بر این نکته تصریح داشت که از جمله آفات و آسیب های که رسانه های عصر کنونی را با خود مواجه نموده است، عدم صداقت در ارائه اخبار و جهت دهی آن در راستای اهداف خود می باشد که نمونه بارز آن را می توان در فعالیت های رسانه های مورد حمایت ایادی استکبار جهانی دانست که با استفاده از مدرن ترین ابزار و پیشرفته ترین امکانات به جای آنکه در ترویج صداقت افزایی و حق محوری تلاش نمایند رسانه خود را به ابزاری در راستای مثبت قلمداد نمودن جنایات و فعالیت های خلاف حقوق بشری صاحبان خود تبدیل نموده اند.
رسانه و تجاوز به حریم خصوصی:
امروزه رشد فزاینده رسانه ای و تبدیل شدن جهان به دهکده ای که اخبار و اطلاعات در کوتاه ترین زمان ممکن به سراسر عالم مخابره می شود سبب شده است که در این عرصه بد اخلاقی هایی صورت گیرد که باید برای رفع آن اقدام کرد.
سرعت اطلاع رسانی علاوه بر این که موجبات گسترش سطح آگاهی های فردی و اجتماعی را رقم می زند ، آسیب هایی هم دارد که یکی از آن ها را می توان تجاوز به حریم خصوصی افراد نام برد که در دین مبین اسلام بر رعایت حریم خصوصی افراد تاکید فراوان شده است و پیامبر اکرم(ص) در حدیثی که از کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال نقل گشته است می فرمایند: هرکس آبروی برادر مسلمانش را حفظ کند، بدون تردید بهشت بر او واجب شود.
برخی از رسانه ها که از ماهیت اطلاع رسانی واقع بینانه و منصفانه خود خارج می شوند به این سو می آیند تا با انجام فعالیتهایی غیر اخلاقی مخاطبان فراوانی را به سوی خود جذب نمایند.
حریم خصوصی افراد همانطور که از نام آن پیدا است امری شخصی می باشد و دیگران حق مداخله و مکاشفه در آن را ندارند و در تعالیم دینی نیز بر رعایت آن تاکید گریده است.
متاسفانه در عصر کنونی مشاهده می شود که رسانه ها نسبت به انعکاس تصاویر ، فیلم ها و اطلاعات اشخاص مشهور در عرصه های مختلف اقدام می کنند که چنین امری علاوه بر اینکه ناشایست و به دور از فرهنگ عمومی می باشد، یک نکته مهم را هشدار می دهد که بد اخلاقی ها در سطح جهانی در حال گسترش می باشد و صالحان و سیاستمداران و اندیشمندان باید برای رفع آن اقدام نمایند.
از جمله راهکاری هایی را که می توان در حفاظت و حمایت از حریم خصوصی افراد در راستای مقابله با سوء استفاده دیگران به کار گرفت، وجود مرجع قضاوت مستقل و با اقتدار است که بتواند در همه کشور ها با این پدیده ناخوشاید برخورد نماید و مانع چنین امری در سطح جامعه جهانی گردد.
مسئله دیگری که باید در کنار وجود قوه قهریه مورد استفاده قرار گیرد، استفاده از فرهنگ سازی مدون و برنامه ریزی شده می باشد که مسئولین فرهنگی باید نسبت به اجرای چنین امر مهم و ارزنده ای اهتمام والایی باشند.
رسانه و نقادی
نقد واژه ای است که اگر به معنای حقیقی آن بنگریم در صدد می باشد تا واقعیت ها را با هدف بهبود شرایط سازماندهی نماید و امام حسین(ع) در حدیثی که از ایشان در کتاب بحارالانوار نقل گشته است می فرمایند: کسی که تو را دوست دارد، از تو انتقاد می کند و کسی که با تو دشمنی دارد، از تو تعریف و تمجید می کند.
با بررسی شرایط رسانه ها مشاهده می شود که بر نقد مثبت توجه خاص صورت نمی گیرد و نقد منفی به صورت بیشتری مورد اهتمام می باشد
انتقاد نمودن می تواند در رشد و اعتلای هر جامعه ای موثر و موتور محرکه ای برای مسئولین در راستای توسعه هر جامعه ای باشد که این امر باید با دقت و به دور از منافع شخصی به عمل آید.
اصحاب رسانه در عصر کنونی و در برخی مواقع ،مفهوم حقیقی واژه نقد را با واژه هایی چون تخریب ، تضعیف و ... اشتباه می گیرند که این امر موجب آسیب های مختلفی در سطوح جامعه خواهد شد و باید رسانه ها به مسئولیت خطیر خود درراستای ارائه درست اخبار و اطلاعات به مردم و بیان مشکلات جامعه توجه نمایند تا بتوانند نقدی کارشناسی شده را ارائه نمایند که بتواند به عنوان نقشه راهی برای مسئولان مورد استفاده قرار گیرد.
از آن طرف هم اگر رسانه شرایط موجود را مطلوب ببیند و از ارائه هر گونه انتقاد و پیشنهاد
خودداری نماید ، دیگر نمی توان آن را به عنوان رسانه ای مستقل معرفی نمود که نماینده افکار عمومی مردم باشد.
برای ترویج چنین امری نیاز است تا رسانه ها ازدولنی بودن خارج و به حالت خصوصی در آیند تا بتوانند با نگاهی جامع نگر و دیدی واقع بینانه به مسائل موجود، انتقاد های شایسته ای را ارائه نمایند که هم بر جایگاه رسانه ای آنان می افزاید و هم موجب حل معضلات جامعه در ابعاد گوناگون خواهد شد.
در خاتمه بحث فوق باید به این مطلب مهم اشاره نمود که مسئولان نیز وظیفه دارند تا با آغوش باز از نقد رسانه ها استقبال نمایند و به جای ترعیب و تعقیب ، با همدلی و همکاری یکدیگر در راستای توسعه جامعه و حل مشکلات مردمی اقدام نمایند.
رسانه و ارزش گذاری
در عرصه کنونی اقدامات فرهنگی نقش موثری در سوق دادن به افکار عمومی و ارزش گذاری در جامعه دارد که رسانه ها به عنوان خط مقدم امور فرهنگی می توانند نقش ارزنده ای را در این امر ایفا نمایند .
رسانه می تواند با استعانت از نقش والای خود در عرصه کنونی به ارزش گذاری شایسته ای پرداخته و خلاء های فرهنگی را با تدبیر و برنامه ریزی منسجم خود پر نماید.
رسانه ای که با کارشناسی و برنامه ای والا وارد عرصه اطلاع رسانی گردد ، می تواند در ارزش گذاری ها و هنجار پذیری های جامعه نقش شایسته ای ایفا نماید
در کنار آن که رسانه می تواند بر ارزش مداری افراد جامعه تاثیر والایی داشته باشد ، توان این را دارد که با ترویج ناهنجاری ها افکار عمومی را به سمت خواسته ها و امیال شوم خود سوق دهد که نمونه بارز آن را می توان رسانه های غربی دانست که با برنامه ریزی اتاق های فکر خود درصدد می باشند تا شهوت رانی و دنیا پرستی را در جوامع گوناگون ترویج نمایند و از این امر به منظور گسترش فرهنگ مذموم خود در جامعه جهانی بهره گیرند.
این امر بر مسئولیت رسانه های مورد تهاجم فرهنگ غرب می افزاید که باید در کنار ترویج و گسترش فرهنگ اصیل خود، به منظور ماندگاری آن اهتمام شایسته ای داشته باشند و در راستای جهت دهی افکار عمومی به منظور مقابله با پذیرش فرهنگ استکباری و دنیاطلبانه غرب بپردازند.
رسانه و سرقت ادبی
در جوامع کنونی با رشد و توسعه فزاینده تکنولوژی های مدرن، سرقت و دیگر امور ناپسند اخلاقی در حال رواج است که باید چاره اندیشی موثر در راستای مقابله با آن و گسترش فضایل اخلاقی صورت گیرد و حضرت زهرا(س) در حدیثی که از ایشان در کتاب احتجاج طبرسی نقل گشته است می فرمایند: خدای تعالی پرهیز از افترا و دشنام را برای دور شدن از لعنت واجب فرمود و دزدی را منع کرد تا (مردم) راه عفت را بپویند.
رسانه ها نیز به عنوان موثرترین ابزار ارتباطی از امر فوق مستثنی نیستند و در برخی مواقع شاهد سرقت رسانه ای از رسانه دیگر هستیم که رسانه گیرنده از ذکر منبع خبر خود
خودداری می نماید و آن را به نام خود اعلام می کند و یا اینکه فقط به ذکر خبر اکتفاء می کند.
اصحاب رسانه که رسالت خطیر اطلاع رسانی در جامعه را بر عهده دارند و به عنوان نماینده مردم در تحلیل و بررسی مشکلات هستند، خود باید در خط مقدم ترویج فضایل اخلاقی باشند تا بدین وسیله مردم به ارائه اخبار شان اعتماد ورزند و در صورتی که رسانه ها اخلاق محوری را سرلوحه کاری خود قرار ندهند سبب خواهد شد تا مردم به ارائه اخبار آنان اعتماد لازم را نداشته باشند و به نوعی بی اعتمادی در فضای رسانه ای حاکم گردد.